طبیعی است که جشن نوروز به عنوان یک جشن بسیار کهن، آئین ها و باورهای گوناگونی در نواحی گوناگون سرزمین های ایرانی داشته باشد. اما بسیاری از باورها و سنت ها در نواحی دورافتاده و شهرهای کوچک برگزار می شوند که اطلاع چندانی از آنها در دست نیست.

یکی ازچنین رسم هائی که درنواحی ایران برگزار می شود و در عین حال که زیبا هست، نشانۀ دیرینگی جشن نوروز است و در واقع یک روش زمان سنجی برای دیرینگی جشن نوروز است عبارت است از رقعۀ کژدم.

این سنت در جنوب خراسان، نتنز و نواحی مرکزی ایران برگزار می شود. در این رسم، زنان معمولاً در روزهای پیش از نوروز، بویژه شب نوروز، در یکی از اطاق های خانه درسه طرف دیوارکه درآنجا دری وجود ندارد کاغذهای کوچکی را نصب می کنند و چیزهائی روی کاغذ می نویسند. نکاتی روی کاغذ نوشته شده مهم نیست. اما این را یک طلسمی، یک روشی می دانند برای اینکه عقرب ها از خانه در شب نوروز بیرون بروند یعنی این ها همراه با نصب این کاغذها به سه طرف خانه و باز گذاشتن در اطاق که از سوی دیگری بازاست با سرودها و ترانه ها و آوازهایی می خواهند که عقرب ها یا کژدم ها از خانه بیرون بروند.

این سنت که بسیار کهن است با داده های اختر باستان شناسی قابل تحلیل است. مامی دانیم که حدود چهار هزار و دویست سال پیش، نقطۀ اعتدال بهاری در خوشۀ پروین بوده یعنی در کوهان صورت فلکی گاو یا ثور. در آن زمان یعنی هنگامی که نوروز فرا می رسیده، درست در فاصلۀ صد و هشتاد درجه ای خوشۀ پروین یا ثریا، صورت فلکی عقرب یا کژدم قرارگرفته که مهم ترین و بزرگ ترین ستارۀ این صورت فلکی ستاره ایست به همین نام یعنی ستارۀ قلب العقرب که ستارۀ سرخ رنگی است و در سراسر طول تابستان در آسمان دیده می شود و در گذشته هم با اندک تفاوتی دیده می شده. پس می بینیم که عقرب که زیستگاهش در مناطق خشک و سوزان و بنابراین نماد خشکسالی است. و هم در عین حال صورت فلکی منصوب به آن در تابستان دیده می شده.

وقتی که اعتدال بهاری یا نورز در خوشۀ پروین باشد، درست در نقطۀ مقابلش در همین هنگام این صورت فلکی غروب می کرده. یعنی اگر نقطۀ اعتدال بهاری، خوشۀ پروین، در بامداد روز نوروز طلوع می کرده، در همان زمان صورت فلکی عقرب غروب می کرده. این علاوه بر اینکه که نشاندهندۀ آگاهی های نجومی جالبی است که مردمان چهارهزارو دویست سال پیش داشتند، سندی است ازبرگزاری نوروزبا قدمت چهارهزار و دویست سال پیش و نشاندهندۀ دیرینگی یکی از آئین ها است که در ایران به این مناسنت برگزار می شود.

رضا مرادی غیاث آبادی

گوش کنید 3 دقیقه 15 ثانیه

20/03/2008