کلود لوی اشترواس مردم شناس فرانسوی درگذشت

به قلم : فرنگیس حبیبی

تاریخ انتشار مقاله  27/11/2008 به روز شده  04/11/2009 16:48 TU

کلود لوی اشترواس، مردم شناس و فیلسوف فرانسوی
(Photo: AFP)

چند دهه پیش، هنوز قبائل بومی آمریکای جنوبی،استرالیا و آمریکای شمالی "وحشی" خوانده می شدند. آثار لوی اشتراوس، نگاه به این اقوام را تغییر داد. پس از مونتنی، فیلسوف فرانسوی قرن شانزدهم، این مردم شناس قرن بیستم فرانسه تنها اندیشمندی است که جهان و بشریت را با چشمی متفاوت از آنچه خرد غربی حکم می کند نظاره کرده است.

 کلود لوی اشتراوس مردم شناس پر آوازۀ فرانسوی دیروز سه شنبه 12 آبان بعمر یکصد سالگی چشم از جهان بست. وی یکی از بزرگترین نمایندگان تئوری انسان شناسی ساختارگرایانه در جهان بود.

کلود لوی اشتراوس که در بیست و هشتم نوامبر 1908 در بروکسل بدنیا آمد،  کودکی و نوجوانیش را در پاریس گذراند و  در رشته های حقوق و فلسفه تحصیلات درخشانی کرد. وی راه خود را به سوی انسان شناسی و مردم شناسی با خواندن کتابی از ریمون لووی در بارۀ " جوامع ابتدایی " پیدا کرد.

 در سال 1935، به عنوان استاد، تدریس در دانشگاه سائوپولو، را در برزیل پذیرفت و چند سال در عین کار دانشگاهی به تحقیق در بارۀ زندگی بومیان ماتو گروسو پرداخت و تجربه های خود را در کتاب معروفش، " مناطق حاره ای غمزده" بازگو کرد. این کتاب که علاوه بر ارزش مردم شناسی اش، ذوق ادبی او را نیز به کمال نشان می دهد، برای لوی اشترواس شهرت جهانی به ارمغان آورد.

او در سال 1940 به آمریکا رفت و با زبان شناس نامدار رومان جاکوبسون آشنا شد و تئوری ساختارگرایی او را در زبان با یافته های خودش در پژوهش های مردم شناسی همسو دید.

 لوی اشترواس با مشاهدۀ موشکافانۀ زندگی بومیان بورورو در برزیل مناسبات خویشاوندی و رفتار های مجاز یا ممنوع رایج در میان آنان، به این نتیجه رسید که این زیر بناهای ناخود آگاه جوامع اولیه اند که پیوند های خانوادگی را شکل می دهند و از طریق کاوش در ساختار زبان، آفرینش های هنری،اسطوره ها و افسانه ها می توان به قوانینی راه یافت که بر مناسبات اجتماعی حاکم هستند.

 به قول یکی از شاگردان و پیروان لوی اشتراوس، این مردم شناس کهنسال چشم انسان را به روی چیزی باز می کند که جلوی چشمش قرار داشته ولی آن را نمی دیده است، و آن جامعه ای شکننده است. جامعه ای که در آن همۀ اجزاء به هم پیوسته اند و کافیست یک جزء را جا بجا کنیم تا تعادل کل بر هم ریزد.

 سفر های پژوهشی بیشمار لوی اشتراوس به شمال و جنوب قارۀ آمریکا، به ژاپن، هند و بنگلادش، نگاه غرب مرکز را به تمدن دگرگون کرد. به نظر او فرهنگ یعنی تفاوت و گاه تقابل. از همین رو از تسلط تمدنی یگانه و همشکل در جهان گریزان بود.

ژان ماری  بلاس دو ربلس، نویسندۀ فرانسوی، که رمانش " خانۀ مألوف ببر ها" دو هفته پیش جایزۀ ادبی Renaudot را برد و از آثار لوی اشترواس برای نوشتن این کتاب بهره برده است می گوید : لوی اشترواس یک کاشف و یک ماجراجو ست. او واقعیت برهنه و خام را زیر ذره بین می گیرد و آن را بازگو می کند . او با عشق و احترام به زندگی بومیان وارد می شود، خود دانشمند و غربیش را فراموش می کند تا جلوه های پیدا و پنهان زندگی آن ها را در یابد .

 بدین ترتیب عرصۀ پژوهش او سخت گسترده است و از آشپزی گرفته تا موسیقی و ادبیات را در بر می گیرد. یافته های او در کتاب هایش:"خام و پخته"، " اندیشۀ وحشی"، "توتمیسم" و "روایات اساطیری" متجلی است .

دلبستگی او به به سنت ها و ائین های آباء و اجدادی در بخشی از افکار سیاسی و اجتماعی او نیز بازتاب می یابد. از همین روست که رفتار ها و اندیشه های سنت شکنانۀ جنبش ماه مه 68 فرانسه را سخت به باد انتقاد گرفت و از سال 1973 که به آکادمی فرانسه وارد شد، از سنت این نهاد که زنان اندیشمند را به خود راه نمی داد دفاع کرد. و هنگامی که این سنت شکسته شد به آن اعتراض کرد.

سال گذشته، برای بزرگداشت صدمین سال تولد کلود لوی اشتراوس، موزۀ هنر های اولیه Quai Branly در پاریس، با نمایش فیلم های مستند و ترتیب سخنرانی های مختلف در بارۀ این مردم شناس بزرگ، یک روز تمام ، روز 28 نوامبر، را به او اختصاص داده بود. موزه ای که وی 1500 قطعه از آثار بومیان برزیل و دیگر نقاط جهان را که خود گرد آورده یا خریده بود به آن هدیه کرده است.