جشن آتش همراه با جنگ و گریز

به قلم : فریبا پژوه

تاریخ انتشار مقاله  18/03/2009 به روز شده  18/03/200915:55 TU

چارشنبه سوری در تهران.
(عکس: رویترز)

آیین باستانی "چهارشنبه سوری " امسال هم با همان شور همیشگی در تهران و سایر شهرهای برگزار شد و مردم از هر طبقه و سنی به برگزاری جشن و در برخی نقاط پایکوبی و رقص در خیابانها پرداختند.

نجمه، بانویی 60 ساله و بازنشستۀ ادارۀ دارایی است و در خیابان میرداماد زندگی می کند. او می گوید:" من برای  برگزاری مراسم چهارشنبه سوری همیشه همۀ نوه ها و فرزندانم را به خانه دعوت می کنم و همۀ فامیل که تعدادشان کم نیست، در این شب میهمان من هستند. هر سال که برای باغچۀ خانه بنفشه می گیرم، جعبه های چوبی گلهای بنفشه را برای  چهارشنبه سوری نگه می دارم تا بتوانیم از هیزم آن برای روشن کردن آتش داشته باشیم."

در کوچه پس کوچه های غرب تهران هم بوته های آتش می سوزند. رو به روی یک در، بوته آتش هست و بزرگترها و کوچکترها از روی آتش می پرند و شادند. صدای ترقه های  چینی هم لحظه ای آرامت نمی گذارند...

بعضی ها هم چهارشنبه سوری را به خانه های خود برده اند و در زیر سقف خانه ها به جشن و پایکوبی پرداخته اند. جشن هایی که ممکن است تا پاسی از صبح  به طول انجامد.

اما اینها، همه گفتنی های چهارشنبه سوری نیست. خیلی از بزرگترها و کوچکترها به نوع برگزاری این آیین باستانی، آنگونه که در سال های اخیر باب شده است، اعتراض دارند.

امید که دانش آموز کلاس پنجم دبستان است، یکی از معترضین است. او نه به اجبار پدر و خانواده، بلکه خود و برای حفظ سلامتی اش چند ساعت مانده به غروب از خانه خارج نمی شود.

امید با صدایی که هنوز رگه های کودکی دارد، می گوید:" من در این شب کنار پنجره هم نمی نشینم. خطرناکه. تو تلویزیون نشان می دهند بچه هایی که ترقه بازی کردند، سوختند یا چشمهایشان کور شده است."

بسیاری از خانواده هایی که ممکن است بیماری در خانه داشته باشند نیز به نحوۀ برگزاری جشن چهارشنبه سوری انتقاد دارند.

طی سال های اخیر و پس از اینکه فرهنگ ترقه بازی با صدای بلند کم کم با جشن چهارشنبه سوری عجین شد، شاهد خرابی ها، سوختگی ها و وقایع تلخی در آستانۀ سال نو بوده ایم. به خصوص اینکه بسیاری از جوانان و نوجوانان به استفاده از ترقه و وسایل آتش بازی معمول بسنده نمی کنند و خود با استفاده از مواد محترقه و اکلیل - سرنگ، دست به ساختن ترقه هایی می زنند که بیشتر به نارنجک های کوچک دستی شباهت دارند و بسیار خطر ناکند.

به طوریکه اورژانس تهران تا ساعت 22 شب گذشته اعلام کرد که مراسم چهارشنبه‌سوری، تا آنزمان 60 مصدوم برجای گذاشته است. بنابر این گزارش حوادث چهارشنبه‌ سوري تاكنون موجب 41 مورد سوختگي، چهار مورد تروما، يك مورد قطع عضو، چهار مورد عارضۀ قلبي، يك مورد آسيب به چشم، دو مورد تشنج و يك مورد مشكل تنفسي در شهروندان تهراني شده است.

همچنین سازمان آتش نشاني تهران اعلام كرد که تا ساعت 21 شب گذشته، 34 مورد آتش‌سوزي در سطح معابر عمومي و فضاي سبز به آتش نشاني گزارش شده است، گفت: 28 مورد آتش‌سوزي در رابطه با انفجار مواد محترقه در تهران به وقوع پيوست.

شاید بتوان یکی از تمایز برگزاری مراسم چارشنبه سوری امسال را، فراخوان برخی رسانه های اپوزیسیون لوس آنجلسی و برخی گروههای سیاسی اپوزیسیون خارج از ایران دانست که طی چند هفته پیش، با شعار نویسی بر دیوارهای شهر و یا  طرح شعارهایی،  به حساسیت ها در خصوص برگزاری این آیین باستانی افزودند.

هر چند پیش از این و در چند سال گذشته، برگزاری این آیین از سوی برخی تریبونهای رسمی و یا نیمه رسمی در داخل کشور تقبیح شده بود، اما در پی تبلیغات رسانه های ماهواره ای و مجریان آنها که خود در کنج عافیت و سلامت کامل، سالهاست در خارج از ایران به سر می برند، شاهد حضور بسیار پر رنگ پلیس و نیروهای ضد شورش در سطح شهرو میادین اصلی بودیم. این نیروها به هر شکل، ادبیات گفتمانی خود را دارند و برخورد آنها حتی با جوانانی که به رسانه های  اپوزیسیون اعتنایی نداشتند و تنها به آتش بازی می پرداختند، نیز گاهی خشن می نمود.

به نظر می رسد تعدادی  نیز در مراسم شب گذشته دستگیر شده اند، به طوریکه سردار ساجدي‌ نيا، معاون عمليات نيروي انتظامي، از دستگيري 10 تا 15 اخلالگر در چهارشنبه سوري امسال در پايتخت خبر داد. او گفته است:" گزارشات حوادث تاكنون زياد نبوده و تنها چند شهر مانند نهاوند، آذربايجان غربي و تهران حوادثي رخ داده است. در چند نقطۀ تهران به ويژه در محدودۀ نظام‌آباد و تهرانپارس، امشب درگيري‌هايي رخ داد كه 10 تا 15 "اخلالگر" توسط ماموران پليس دستگير شدند".

علی محمد، پیرمرد سال خورده ای است. او هم از صدای ترقه های دست ساز بیزار است و به نوه هایش توصیه می کند که برای حفظ سلامتی شان در خانه بمانند اما وقتی از برگزاری جشن چهارشنبه، وقتی که خود نوجوان بوده حرف می زند، چشمانش می درخشند. از مراسم قاشق زنی  می گوید، از اینکه چادر سر می کرده و به در خانه ها می رفته و از هر کسی چیزی می گرفته، از  فال گوش ایستادن...از کندر سوزاندن...از مراسمی که این روزها کاملاً منسوخ شده و جای آن را صداهایی پر کرده که گاهی شهر را تبدیل به میدان جنگ می کند.

با این همه پیرمرد می گوید، آیین های باستانی مثل درخت های کهن و ریشه دارند. ریشه کن نمی شوند، هرچند ممکن است تغییر شکل بدهند. گاهی این درخت های کهن، باید باغبانی شوند. هرس شوند تا همانی که بودند، بمانند.