Galerie, muzea, wystawy

27 października 1960, dzień powstania « Nouveau Réalisme » : Arman, Tinguely, Spoerri, Villeglé i krytyk Restany w domu Yves Kleina. (fot. DR)

Mija właśnie 50 lat od wystawy Raymonda Hainsa i Jacques’a Villeglé w paryskiej galerii Colette Allendy, na których pokazali oni obrazy skomponowane ze zdartych afiszów reklamowych (choć zdzierali afisze już od 1949 roku), oraz wystawy „Monochromów” Yves Kleina w tejże galerii oraz u Iris Clert. Obecną wystawę w Grand Palais można więc nazwać jubileuszową. Skupia ona ponad 180 dzieł – prócz wymienionych występują na niej główni protagoniści Nowego Realizmu – Arman, César, Christo, Gérard Deschamps, Jean Tinguely, Niki de Saint Phalle, Daniel Spoerri, Martial Raysse, François Dufrêne, Mimo Rotella.

Mimmo Rotella,Tygrys, 1962, Fundacja Rotella, Mediolan
(© ADAGP, Paris 2007)

Największą zaletą wystawy jest pokazanie tego co ich łączy – poza przynależnością do ruchu, który formalnie powstał w 1960r. Czy za pomocą wałka, jak Klein, czy maszyn do rysowania – „Meta-matics” – jak Tinguely, czy też przez zgniatanie złomu jak César, ściąganie z murów poszarpanych afiszów jak Villeglé, Hains, Dufrêne, Rotella, czy wręcz użycie przedmiotów ze śmietników jak Arman – wszyscy „manifestują zerwanie z indywidualnym gestem artysty–wybrańca”, podkreśla komisarz wystawy, Cécile Debray; równocześnie posługiwanie się gotową materią „wziętą z życia” stanowi zakwestionowanie abstrakcji, nawet jeśli pierwsze dzieła – z przełomu lat 50 i 60 – są właściwie nadal abstrakcyjne.

Arman, Rzeź niewiniątek I, 1961, Kaiser Wilhelm Museum, Krefeld Kolekcja Helga und Walther Lauffs
(© ADAGP, Paris 2007)

Diametralnie zmienia się jednak podejście do dzieła. Paradoksalnie te pierwsze dzieła mają dziś mniejszą siłę wyrazu niż późniejsze – kiedy drogi tych wszystkich artystów się rozeszły. Pewnie jednak dlatego, że przeżyliśmy w ciągu tego półwiecza istny zalew produkcji czerpiącej z podobnych przesłanek: wszystkie te kolaże, dekolaże, etalaże, akumulacje i antropometrie (czyli odciski na płótnie pokrytych farbą ciał modelek Kleina), zostały rozmnożone w dziesiątki tysięcy na całej planecie. Przypomnienie skąd się one wzięły to osobna zaleta tej wystawy. Ale pokazuje ona też związki Nowego Realizmu z dadaizmem, jego flirt z happeningiem, konfrontację z artystami nowojorskimi – wszak wystawę The New Realists w tamtejszej galerii Sidney Janis w 1962 roku uważa się za narodziny pop-artu. Inne aspekty wystawy – to destrukcja jako motyw wielu dzieł, jak roztrzaskane fortepiany Armana czy podziurawione kulami blachy Deschampsa; „Mentalne Pompei” – asamblaże Césara, Spoerriego, Hainsa, przepalone meble Armana, Negatywna antropometria Kleina, które brutalnie przywodzą świeżą wówczas, choć przytłumioną pamięć wojennej apokalipsy.

Niki de Saint Phalle, Czarna Nana (w zielonym kostiumie), 1965 Sprengel Museum Hannover
© NCAF – Donation Niki de Saint Phalle © ADAGP, Paris 2007

I przeciwnie – obecne są też nawiązujące do dadaizmu motywy ludyczne, obrazy-rebusy Spoerriego, panopliony Deschampsa, multyplikacje Armana, Dylaby, czyli „dynamiczny labirynt” stworzony czasowo w Stedelijk Museum przez siedmiu adeptów ruchu – a częściowo odtworzony na potrzeby wystawy przez Martiala Raysse’a. Wreszcie, na koniec – użycie nowych materiałów takich jak tworzywa sztuczne, żywice, poliuretan, światło neonowe. Ale to już pod wpływem pop-artu.

Nie sposób zaprzeczyć, że Nowi Realiści nieźle przyczynili się do przetworzenia relacji sztuki do rzeczywistości i do jej reprezentacji: o to im właśnie chodziło.