BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU : NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

Dấu chân sinh thái : chỉ số về quan hệ con người và tự nhiên

  Anh Vũ

Bài đăng ngày 03/12/2009 Cập nhật lần cuối ngày  05/12/2009 17:12 TU

Theo các nhà khoa học, với đà phát triển và nhu cầu tiêu thụ như hiện nay, nhân loại phải cần đến diện tích của một trái đất rưỡi mới đủ để sản xuất ra nguồn của cải vật chất đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong một năm. Với điều kiện đất đai và hệ sinh thái được khai thác một cách bền vững.

(Ảnh : Reuters)

Để tồn tại và phát triển, con người tiêu thụ những gì mà tự nhiên cung cấp, như vậy mọi hoạt động tiêu thụ đều ảnh hưởng đến các hệ sinh thái hành tinh. Tất nhiên là sẽ không sao nếu việc sử dụng này không vượt quá khả năng cung cấp và tự tái tạo của Trái Đất.

Tuy nhiên, từ đầu những năm 80 của thế kỷ 20, mức tiêu thụ của loài người đã vượt quá so với khả năng này. Những dấu hiệu của quá trình tiêu thụ quá mức này được thể hiện qua nhiều hiện tượng rõ ràng như : thay đổi khí hậu, mất rừng, mất đất, hệ nước ngầm suy thoái.
Nguồn tài nguyên không tái tạo như khóang sản, dầu mỏ, khí đốt đang dần cạn kiệt.

Người ta đã tính được trong tổng số 51 tỷ ha diện tích bề mặt trái đất, thì 71%  là biển, 29% là diện tích đất lục địa. Trong khi đó 11% là diện tích đất sa mạc, bị băng phủ và đất không thể canh tác.

Như vậy con người chỉ còn lại 18% diện tích đất liền có khả năng tạo năng suất sinh học để thỏa mãn những nhu cầu tồn tại và phát triển của mình.

Theo các nhà khoa học, với đà phát triển và nhu cầu tiêu thụ như hiện nay thì nhân loại phải cần đến diện tích của một trái đất rưỡi mới đủ để sản xuất ra nguồn của cải vật chất đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong một năm như lương ăn, áo mặc, phương tiện di chuyển, nhiên liệu để sưởi và để hấp thụ các chất thải trong quá trình họat động đó, với điều kiện đất đai và hệ sinh thái được khai thác một cách bền vững.

Các tính tóan trên của các nhà khoa học là dựa trên phương pháp “dấu chân sinh thái”, một khái niệm đã được xây dựng và phát triển từ những năm 1990, do nhóm các nhà khoa học trường đại học British Columbia gồm William Rees và Mathis Wackernagel đưa ra.

Vậy dấu chân sinh thái là gì ?

Có thể tóm gọn lại như sau :

 « Dấu chân sinh thái là một thước đo nhu cầu về các diện tích đất, nước có khả năng cho năng suất sinh học cần thiết để cung cấp thực phẩm, gỗ cho con người, bề mặt xây dựng cơ sở hạ tầng, diện tích hấp thụ CO2, khả năng chứa đựng và đồng hóa chất thải."

Phép đo « dấu chân sinh thái » được sử dụng như một công cụ để so sánh nhu cầu của con người với sức tải sinh học - khả năng tái tạo tài nguyên và hấp thụ chất thải của Trái đất, bằng cách chuyển đổi các diện tích có khả năng cung cấp năng suất sinh học sang đơn vị chuẩn hecta toàn cầu (gha).

Chỉ số dấu chân sinh thái được coi là một chuẩn mực để đánh giá và định hướng họat động nhằm vừa phục vụ lợi ích của con người mà không làm ảnh hưởng tới các hệ sinh thái trên hành tinh.

Trên cơ sở các số liệu về diện tích các lọai đất đai cho năng suất sinh học, lượng tiêu thụ, sản lượng trung bình toàn cầu và các hệ số cân bằng, người ta có thể tính ra được chỉ số « dấu chân sinh thái » cho tòan cầu, cho một khu vực, một quốc gia.

Nhờ công cụ tính tóan dấu chân sinh thái mà chúng ta có thể đánh giá được mức độ bền vững của phát triển. Chúng ta có thể định lượng được diện tích đất và mặt biển cho năng suất sinh học trên trái đất có khả năng giúp lòai người tồn tại. Từ đó cũng có thể tính ra được sự phân chia nguồn tài nguyên cho mỗi con người.

Lấy thí dụ, trái đất chỉ có 12 tỷ hectare đất đai và mặt biển cho năng suất sinh học, con số này tương ứng mỗi người dân trái đất có 2 hectare. Thế nhưng hiện tại, cách sống của một người dân Mỹ trung bình cần phải có khỏang 10 hectare cho năng suất sinh học.

Nói một cách khác : nếu mỗi người đều có mức sống và thói quen sinh họat như một người Mỹ trung bình thì hơn 5 tỷ người dân thế giới sẽ phải cần một diện tích cho năng suất sinh học lớn gấp năm lần trái đất thì mới đủ cho chúng ta tồn tại.

Một quốc gia sẽ có “dự trữ sinh thái” nếu dấu chân sinh thái nhỏ hơn sức tải sinh học. Ngược lại, quốc gia đó sẽ ở trong tình trạng “thâm hụt sinh thái”. Hiện nay, hầu hết các nước đều đang ở trong tình trạng « thâm hụt sinh thái ».

Năm 2003, dấu chân sinh thái toàn cầu là 14,1 tỷ gha, tương đương với 2,2 gha/người, trong khi đó, Sức tải sinh học là 1,8gha/người.

Từ đó đến nay, tổ chức phi chính phủ Global Footprint Network, đặt trụ sở tại California (GFN) hàng năm vẫn thường xuyên làm các phép tính chỉ số dấu chân sinh thái toàn cầu, đáng báo động là con số có xu hướng ngày càng tăng thêm.

Theo tính toán gần đây nhất « dấu chân sinh thái toàn cầu đã tăng thêm 2% và 22% so với một thập niên trước đây.

Thực ra thì ngay từ năm 1986 nhu cầu của nhân loại đã vượt quá khả năng đáp ứng của hành tinh. Từ đó đến nay con người tiếp tục sống trên mức tài nguyên vốn có của mình khiến sức tải sinh học của trái đất ngày càng bị áp lực nặng thêm.