VIỆT NAM

Việt Nam-chủ tịch ASEAN 2010 : Thách thức lớn nhất là hồ sơ biển Đông

  Trọng Nghĩa

Bài đăng ngày 01/01/2010 Cập nhật lần cuối ngày  03/01/2010 13:10 TU

Kể từ hôm nay, 01/01/2010, Việt Nam chính thức giữ chức chủ tịch ASEAN trong vòng 1 năm. Theo các nhà quan sát, Việt Nam sẽ phải đối phó với nhiều thách thức, trong đó có vấn đề thuyết phục được toàn khối Đông Nam Á có được một lập trường chung trong hồ sơ tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc tại vùng Biển Đông.

Thách thức này đã được nêu bật trong cuộc hội thảo quốc tế về Biển Đông tổ chức tại Hà Nội trong hai ngày 26 và 27/11 vừa qua. Nhân dịp đó, nhiều chuyên gia quốc tế đã cho rằng Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á cần phải đóng một vai trò quan trọng nhằm giải quyết các mối căng thẳng tại vùng Biển Đông, như khối này đã từng làm vào nửa cuối thập niên 1990.

Theo giới chuyên gia, sau một thời gian lắng dịu, tranh chấp chủ quyền tại khu vực Biển Đông đã nóng trở lại trong một hai năm gần đây do việc Trung Quốc công khai đòi hỏi chủ quyền trên khoảng 80% diện tích Biển Đông, đồng thời không ngần ngại dùng võ lực để buộc các nước khác tôn trọng yêu sách của mình.

Trong năm 2009, tình hình căng thẳng trở lại trong khu vực đã được thể hiện qua hai sự cố liên quan đến tàu hải quân Mỹ, cùng với vô số các vụ bắt giữ tàu thuyền đánh cá và ngư phủ Việt Nam, nối tiếp theo các hành động bắt bí các tập đoàn dầu khí quốc tế muốn làm ăn với Việt Nam trước đó.

ASEAN cần chủ động đứng ra tìm kiếm giải pháp

Trong bối cảnh đó, việc khối ASEAN chủ động đứng ra tìm kiếm giải pháp giảm bớt căng thẳng là điều mà giới quan sát cho là cần thiết. Là một nước dính líu trực tiếp vào hồ sơ này, lại nắm quyền chủ tịch khối Đông Nam Á, Việt Nam khó có thể làm ngơ trước tình hình, trái với chủ tịch vừa mãn nhiệm là Thái Lan.

Trong buổi họp báo ngày 30/12/2009, ngoại trưởng Việt Nam Phạm Gia Khiêm đã xác nhận rằng trong năm 2010, vấn đề biên giới trên biển sẽ là một trong những trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Theo báo chí trong nước, ông Phạm Gia Khiêm cho biết thêm là Việt Nam sẽ tính tới việc phân định biên giới trên biển với indonesia, Malaysia, Philippines và Brunei, và tiếp tục đàm phán về biên giới trên biển với Trung Quốc.

Trước đó, vào ngày 29/12, thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam, ông Phạm Bình Minh cho biết là tất cả các vấn đề liên quan và được các quốc gia ASEAN quan tâm sẽ được đưa lên bàn hội nghị, căn cứ vào quyết định của các thành viên ASEAN, chứ không phụ thuộc vào riêng nước chủ tịch Việt Nam.

Câu hỏi đặt ra là tình hình sẽ ra sao với nguyên tắc đồng thuận trong ASEAN, nếu một nước thành viên nào đó không muốn gây căng thẳng quá mức với Trung Quốc và không muốn ASEAN đề cập đến hồ sơ nhậy cảm này ?

Đây là điều đã từng xẩy ra cách nay một chục năm, khi các nước Đông Nam Á thảo luận về các quy tắc ứng xử trên Biển Đông. Vào thời điểm đó, Việt Nam muốn nêu rõ cả hai vấn đề Trường Sa và Hoàng Sa, nhưng bị  Malaysia phản đối với lý do là tranh chấp Hoàng Sa chỉ giới hạn giữa Trung Quốc và Việt Nam mà thôi. Do đó, toàn khối đã đi đến đồng thuận là nói đến tranh chấp ở Biển Đông một cách tổng quát.

Tiến tới một Quy tắc Ứng xử tại Biển Đông mang tính ràng buộc

Dẫu sao, theo giáo sư Thayer, chuyên gia về châu Á và Việt Nam tại Học Viện Quốc Phòng Úc, vấn đề hiện nay là các nước ASEAN có thể tìm cách phát triển thêm một văn kiện liên quan đến Biển Đông đã từng được Trung Quốc chấp nhận : Bản Tuyên bố về quy tắc ứng xử trên Biển Đông. Theo giáo sư Thayer, có thể chuyển văn kiện mang tính chất tự nguyện này thành một Bộ Quy Tắc Ứng Xử thực thụ, có tính chất ràng buộc về mặt pháp lý.

Đối với ông Thayer, trong tư cách là chủ tịch ASEAN, Việt Nam có thể tìm cách thúc đẩy trở lại sáng kiến này và lôi kéo Trung Quốc vào vòng đàm phán. Bắc Kinh thường chủ trương giải quyết các vấn đề một cách song phương, nhưng theo giáo sư Thayer, nếu ASEAN đoàn kết được lại thành một mặt trận thống nhất trên hồ sơ này thì có thể thuyết phục được Trung Quốc. Một cách tiếp cận có phối hợp chặt chẽ của khối ASEAN có khả năng tạo sức ép trên Bắc Kinh, buộc họ bớt những hành động quá cứng rắn.

Tuy nhiên, giáo sư Thayer cũng cho rằng Việt Nam không nên đánh giá quá cao sức mạnh của ASEAN trong việc tác động lên Trung Quốc. Hiệp Hội Đông Nam Á cần huy động thêm những đồng minh và đối tác có trọng lượng vào cuộc.

Tóm lại, trên hồ sơ tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc tại vùng Biển Đông thách thức đối với Việt Nam trong vai trò chủ tịch ASEAN trong năm 2010 là làm sao thuyết phục được ASEAN có một lập trường thống nhất đối với Trung Quốc.

Đồng thời, Việt Nam phải nỗ lực quốc tế hoá vấn đề này, vì lẽ yêu sách của Bắc Kinh tại Biển Đông vượt quá giới hạn của khu vực. Các định chế như Diễn Đàn An Ninh Khu Vực ASEAN, ARF, hay Cơ Chế Đối Thoại Quốc Phòng Shangri- La ở Singapore chẳng hạn là những diễn đàn lý tưởng để Việt Nam thúc đẩy hồ sơ Biển Đông.