Król trzech wzgórz

Jules Pascin w Musée Maillol

Piotr Błoński

Tekst z 08/03/2007 Ostatnia aktualizacja 08/03/2007 17:12 TU

Jules Pascin, "Kobieta w gorsecie", 1909, Kolekcja prywatna
Musée Maillol-Fondation Dina Vierny

 
Precyzji rysunku, śmiałości kompozycji, swobodzie formalnej odpowiada precyzja anatomiczna, śmiały erotyzm, swoboda tematyki. Jules Pascin (1885-1930) wciera w płótno zwaliste biodra i uda, ciężkie piersi, płaty ciała, zmiętą pościel, plusz kanap, ciasnotę burdelowych wnętrz: ale maluje nie tyle nagość, co goliznę. Fascynacja tą duszną wersją erotyzmu łączy się jakoś z trzeźwością obserwatora ludzkiej nędzy.

Jules Pascin, urodzony w 1885 roku w Rumunii, wykształcony malarsko w Budapeszcie, Wiedniu i Monachium, do Paryża przybył w 1905 roku jako znany już ilustrator berlińskiego „Simplizissimus”, autor niezwykle zręcznych, precyzyjnych, okrutnych w swej ekspresji scenek z półświatka i kontynuował eksploatację tego tematu przez całe życie, choć się do niego nie ograniczał. Dominują jednak motywy „niemoralne”, zmęczone prostytutki, lubieżni starcy, kawiarniania cyganeria. Malarstwo Pascina jest wtedy pomostem pomiędzy środkowoeuropejską secesją a paryskim fowizmem. Po pierwszej wojnie światowej – którą spędził na Kubie i w Stanach Zjednoczonych, by uniknąć internowania - wrócił  do Paryża w  1921 r. i stał się w czasie „Années Folles” jego bożyszczem – zwanym „królem trzech wzgórz”. Chodzi tu o Montparnasse, Montmartre i... wzgórek Wenery. Dziś uważany jest za jedną z pierwszoplanowych postaci Szkoły Paryskiej – i jako takiemu poświęca mu dużą wystawę Muzeum Maillola-Fundacja Diny Vierny.
 

Jules Pascin, akt z psem
(Musée Maillol - Fondation Dina Vierny)

Najciekawsze wydają się jednak jego obrazy sprzed 1914 roku, skupione w głównej sali na parterze. Pascin jest tu następcą Toulouse-Lautreca, na sposób bardziej brutalny. Precyzji rysunku, śmiałości kompozycji, swobodzie formalnej odpowiada precyzja anatomiczna, śmiały erotyzm, swoboda tematyki. Pascin wciera w płótno zwaliste biodra i uda, ciężkie piersi, płaty ciała, zmiętą pościel, plusz kanap, ciasnotę burdelowych wnętrz: Pascin maluje nie nagość, ale goliznę. Fascynacja tą duszną wersją erotyzmu, której pozostanie do końca wierny, łączy się jakoś z trzeźwością obserwatora ludzkiej nędzy.

Jules Pascin, Bar w "Tabarin"
(Musée Maillol - Fondation Dina Vierny)

Pascin wylądował w paryskim kotle artystycznym, ale nie podporządkowywał się modnym prądom, choć wypróbowywał ich zdobycze. Jednym z najbardziej znanych jego obrazów jest „Bar w Tabarin”, oryginalne rozwiązanie problemu przedstawienia symultanicznego ruchu w obrazie bez stosowania doktryn – ani Delaunaya, ani futurystów. W niektórych obrazach można doszukać się aluzji do kubizmu – ale nie więcej niż aluzji.

Osobne miejsce zajmują rysunki i obrazy malowane przez Pascina w czasie jego zamorskich podróży – Kuba, Floryda, później Tunezja. Ale i tu, ze scen rodzajowych, postaci uchwyconych w przelocie, kilku portretów dziewczyn, malarz tworzy, szczególnie w wielkich kompozycjach o przygaszonej tonacji, jakąś erotyczną kosmogonię, jakby transponując wcześniej malowane burdele pod gołe niebo.

Obrazy z lata dwudziestych, które mu przyniosły tak wielkie wzięcie, a które pokazane są na tej wystawie na piętrze, można interpretować jako rozwinięcie, udoskonalenie poprzednich, albo też jako ich zmanierowanie.

Jules Pascin, "Modelka leżąca",1925
(Musée Maillol - Fondation Dina Vierny)

Ostatni okres jego twórczości nazywa się „perłowym” ze względu na rozjaśnienie palety i miękkie światło plam barwnych, które układają się w pewną strukturę, prawie że dekoracyjną. Pascin maluje wtedy liczne portrety i akty, często wyzywające, z wyraźną pasją obnażania i ukierunkowywania wzroku na obnażone przyrodzenie. Nic jednak nie traci z wcześniejszej trzeźwości i z tej surowej, bezkompromisowej erotyki wyrasta estetyka o własnych kanonach.

Jules Pascin popełnił samobójstwo w 1930 r., w dzień wernisażu swej wielkiej wystawy.