Teatr

„Biografia” Maxa Frischa w Théâtre de la Madeleine

Agnieszka Kumor

Tekst z 26/12/2007 Ostatnia aktualizacja 26/12/2007 16:33 TU

Sylvie Testud (Antonina) i Thierry Lhermitte (prof. Kürmann)
fot. Dunn Meas

„Uchodzi za najwybitniejszego obok Dürrenmatta autora szwajcarskiego”- pisał o Maxie Frischu wybitny znawca teatru, Stanisław Marczak-Oborski. Zmarły w roku 1991 autor zostawił po sobie powieści, są wśród nich przede wszystkim Stiller i Homo Faber, ale również dramaty: Andorra, Biedermann i podpalacze, Don Juan, czyli Miłość do geometrii..., że wymienimy tylko te najczęściej wystawiane. Niemiecki reżyser Hans Peter Cloos sięgnął do mało znanej Biografii.

Gra o nowe życie

Przy całej maestrii słowa i barwnym obrazowaniu, sztuki Frischa są nieco oschłe; brak w nich fabuły, psychologii, życiowych perypetii. O sukcesie autora zadecydował moralizatorski, a może należałoby powiedzieć „moralitetowy” charakter jego intelektualnych rozważań o „napięciach nurtujących człowieka i jego epokę”, jak napisano w uzasadnieniu przyznanej mu nagrody im. Büchnera.

Biografia jest inna. W oryginale sztuka (napisana pod koniec lat 60.) nosi tytuł: Biografie, ein Spiel. Chodzi zatem o grę, o zabawę w teatr, o cofnięcie czasu i wyreżyserowanie swej własnej biografii bez drugiej żony, Antoniny, która znalazła się w życiu profesora Kürmanna (i we francuskim tytule, który brzmi: Biografia bez Antoniny) nieco przez przypadek, w następstwie przyjęcia przygotowanego przez kolegów uczonego po jego nieoczekiwanej nominacji na dziekana katedry behawioryzmu, czyli nauki o zachowaniach. Profesor jest zatem w swym żywiole, a my mamy na scenie replikę Pirandella Dziś wieczór improwizujemy.

W łapach... „Wolanda”

W sztuce Frischa chodzi o wyeliminowanie Antoniny, która w przyszłości będzie notorycznie zdradzać profesora (co doprowadzi do dramatu), o ułożenie sobie życia bez niej, o nowe życie. W sztuce cofania czasu prym wodzą - reżyser i dwoje asystentów, którzy mają wszystkie zalety bandy Wolanda z Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa... Oni też odgrywają drugoplanowe role, gdyż zmieniając jeden wieczór (kiedy spotkał Antoninę), Kürmann ma pokusę wprowadzenia wielu innych zmian...

Sylvie Testud (Antonina) i Thierry Lhermitte (prof. Kürmann)
fot. Dunn Meas

Realizując dramat Frischa w Théâtre de la Madeleine, Hans Peter Cloos nie szukał fiorytur, ustawił spektakl w dość bulwarowym stylu, oddając miejsce aktorom. Niestety podczas gdy Sylvie Testud, w swych pastelowych sukienkach baby doll jako frywolna Antonina drażni, uwodzi, bawi i intryguje, Thierry Lhermitte w roli znerwicowanego profesora denerwuje – ale prywatnie. Zadziwia ze strony tak świetnego zazwyczaj w komediach aktora zagubienie i brak środków. Problem może wypływać po części z faktu, że swój wielki sukces i doświadczenie Lhermitte zdobył głównie w filmach, na scenie po raz ostatni występował... dwanaście lat temu, w słynnej Kolacji głupców.

Mistrzostwo w małych rolach

Wielkim odkryciem tego spektaklu są raczej role drugoplanowe – dwóch „czarcich” asystentów: Ariane Moret z równą łatwością wślizguje się w kusą spódniczkę Murzynki z Brooklynu z lat 70., co w fartuch starej pomocy domowej profesora, z przylepionym do ust papierosem. Sava Lolov nie raz już nas olśnił – wiek postaci, ich status społeczny, gatunek dramatyczny nie mają przed nim tajemnic, aktor z inteligencją i brawurą łączy absurdalny humor rodem z Ionesco ze zwykłą, ludzką prawdą. I czyni to w ułamku sekundy, gestem, spojrzeniem, nieoczekiwaną intonacją słowa. Jeśli fortuna będzie się dalej do niego uśmiechać i pozwoli mu grać – będzie to aktor wielkiej miary.