Wystawa jubileuszowa

Vauban - budowniczy Króla-Słońce

Piotr Błoński

Tekst z 06/12/2007 Ostatnia aktualizacja 06/12/2007 15:42 TU

Vauban za młodu, Anonim,17w.
© Paris Musée de l'Armée Dist. RMN / Emilie Cambier

Niewielu było w historii architektów, którzy za życia nałożyli pieczęć swojej twórczości nie na jedno miejsce, czy jedno miasto, ale na cały wielki kraj. Należał do nich Sebastien le Prestre, markiz de Vauban, inżynier wojskowy w czasach Ludwika XIV, który za swe zasługi dla obronności Francji doszedł do godności marszałka. Przebudował on 160 twierdz,stworzył 9 całkiem nowych, zmodernizował cztery najważniejsze porty wojenne, budował kanały, opublikował liczne prace dotyczące budownictwa obronnego, taktyki oblężenia, co więcej zaś, w całej tej twórczości wykazał się konsekwentną, racjonalistyczną metodą, wykorzystując całą dostępną w XVII wieku wiedzę architektoniczną, geometryczną, trygonometryczną, no i oczywiście techniczną wiedzę wojskową.

System obronny Francji stworzony przez Vaubana na przełomie XVII i XVIII wieku służył, mimo ewolucji technik wojennych, przez 200 lat, a jego elementy w znacznej mierze zachowały się do dzisiaj, gdyż zrealizowane przez niego fortyfikacje wyznaczyły w sposób trwały kierunki rozwoju urbanistycznego wielu miast. Dodajmy wreszcie, że jego system fortyfikacji naśladowany był w XVIII wieku w całej Europie, można więc utrzymywać, że wpływ Vaubana do dziś odnaleźć można w większości miast kontynentu.

Plan rozbudowy twierdzy Lille w l.1707-1716
Lille, Musée de l'Hospice Comtesse, photo Frédéric Legoy

 

Nic zatem dziwnego, że trzechsetną rocznicę śmierci Vaubana celebrowano we Francji z rozmachem: wspominaliśmy w tegorocznych audycjach o niektórych imprezach w ramach tej rocznicy. Ukoronowaniem tych obchodów jest zaś wystawa w nowo otwartym Miasteczku Architektury i Dziedzictwa Narodowego w Paryżu - Cité de l’Architecture et du Patrimoine – które mieści się w zachodnim skrzydle pałacu Chaillot na Trokaderze.

Katalog wystawy
DR

Wystawa nosi tytuł Vauban – budowniczy Króla-Słońce . Jeden jej aspekt, to sama postać Vaubana, jego publikacje i korespondencja z królem i jego ministrami, świadcząca o szacunku, jakim go darzono na tych najwyższych szczeblach. Drugi, to metoda: warsztat architekta, jego narzędzia pracy, korekty, jakie nanosił na plany wykonywane przez liczną ekipę współpracowników, – choć podstawą były plany robione przez niego osobiście, bo jak obliczono, wizytując poszczególne budowy przemierzał on co roku do 3000 km. Trzeci, to wymyślone przez niego systemy fortyfikacji, które następcy podzielili na trzy kolejne fazy.

W największym skrócie można powiedzieć, że w związku z rozwojem artylerii i jej większą skutecznością, wpadł on na pomysł, by zamiast murów fortyfikacje stały się ich negatywem. Zamiast wystawiać na linię strzału bastiony i kurtyny - czyli łączące je odcinki wałów - Vauban wkopuje je w ziemię. Ale to nie wszystko: poprzedza je fosami, przed które wysuwa reduty umożliwiające kontratak, osłonięte nasypem od strzałów atakującego. Nachylenie zaś samego nasypu jest wyliczone tak, by pociski artyleryjskie z bastionów kosiły ewentualne posiłki wroga. Cała zaś linia fortyfikacji jest pozałamywana w taki sposób, by w każdym punkcie atakujący narażał się na boczny ogień, i zależnie od ukształtowania terenu, powtarzana wielokrotnie – w Lille albo Bayonne na przykład trzykrotnie. Na wystawę przeniesiono z Pałacu Inwalidów zabytkowe makiety miast i fortyfikacji Lille, Neuf-Brisach i Besançon.

Makieta twierdzy Besançon wykonana na zlecenie Vaubana
©Musée des Plans-reliefs, photo Caroline Rose

Żadna z fortec Vaubana nie została za jego życia zdobyta. Za to on zdobył wszystkie fortece, które przyszło mu oblegać. Ale nie miał on złudzeń, opracował bowiem nie tylko metodę obrony twierdz, ale także metodę ich zdobywania, która do dziś budzi podziw. Na nic pośpiech, pisze Vauban. Fortecę zdobywa się wykonując kolejno ściśle określone czynności, co po kilkunastu tygodniach gwarantuje sukces. A jeśli chodzi o szczegóły, wspomnijmy, że to z jego inicjatywy wyposażono francuskich żołnierzy w nowość, jaką stanowiły bagnety.

Neuf-Brisach, miasto-twierdza stworzone w 1697r.
Zródło: sites-vauban.org

Zarówno w oblężeniu, jak i w projektowaniu twierdz, Vauban myślał kompleksowo, pamiętając o uzbrojeniu i zakwaterowaniu żołnierzy, pogodzeniu łatwego dostępu do fortyfikacji z cywilnymi potrzebami miasta, zapewnieniu wody pitnej, obsadzaniu wałów drzewami – na przykład liczył dokładnie ile trzeba drzew i w jakim czasie wyrosną. To kompleksowe podejście zwraca uwagę urbanistów, czy, ogólniej, architektów którzy, zgodnie z dominującą dziś tendencją, coraz silniej wiążą organicznie obiekt z krajobrazem, zamiast, jak dotąd, ustawiać obiekt jedynie na jego tle.

Inny jeszcze aspekt wystawy, to kwestia konserwacji dzieł Vaubana i, co się z tym koniecznie wiąże, wykorzystanie ich w nowych projektach urbanistycznych. Nie są to bowiem przestrzenie martwe, a jedynie zaniedbane. Okazuje się, że przy odrobinie wyobraźni w przestrzeń przetworzoną przez Vaubana według potrzeb sprzed trzystu lat doskonale wpasować można nowoczesne programy architektoniczne. W ten sposób wykorzystano fortyfikacje na wyspie Belle-Ile, czy też jeden z bastionów w Bayonne, ale opracowano też moc innych projektów.

Vauban, bâtisseur du Roi-Soleil,
Cité de l'architecture et du patrimoine, do 5 lutego 2008