Dosadność macierzyńskiego erotyzmu

Louise Bourgeois w Centrum Pompidou

Piotr Błoński

Tekst z 20/03/2008 Ostatnia aktualizacja 22/07/2008 14:54 TU

Louise Bourgeois w r.1990 z rzeźbą z brązu Eye to Eye (1970)
(Photo: Raimon Ramis)

Wchodzących do wielkiego hallu Centrum Pompidou wita ogromny pająk z brązu i stali, którego wielometrowe odnóża wkłuwają się w lśniącą posadzkę, a całokształt łączy się optycznie z ażurową konstrukcją ściany osłonowej: dzieło to stanowi wstęp do wystawy Louise Bourgeois, którą Centrum Pompidou gości na szóstym piętrze – z uzupełnieniem w gabinecie graficznym na czwartym. Sama zaś wystawa 96-letniej już artystki francusko-amerykańskiej zorganizowana została we współpracy z Tate Modern w Londynie – i była już pokazana nad Tamizą, zanim dotarła do Paryża, gubiąc zresztą po drodze kilka monumentalnych eksponatów, nie mieszczących się w gabarycie paryskiego centrum. Po Paryżu zaś zawędruje do Nowego Jorku.

Crouching Spider, 2003
© Georges Meguerditchian, Centre Pompidou, 2007 / ADAGP, Paris, 2008

„Cała moja praca w ostatnich 50. latach i wszystkie moje tematy mają swoje źródło w moim dzieciństwie. Moje dzieciństwo nigdy nic nie straciło ze swej magii, tajemnicy ani też dramatu”. Louise Bourgeois od dzieciństwa miała do czynienia ze sztuką – jej rodzice prowadzili firmę konserwacji zabytkowych tkanin, ona sama rysowała od dziesiątego roku życia, później zaczęła studia artystyczne i kształciła się w wielu paryskich pracowniach, a w 1938 roku wyszła za mąż za amerykańskiego historyka sztuki Roberta Goldwatera, pierwszego dyrektora Museum of Primitive Arts w Nowym Jorku i zamieszkała z nim tamże.
Pierwsze jej rzeźby pochodzą z lat ’40 ubiegłego wieku, wykonywane najpierw z drewna, poczynając od gromadzonych na tarasie swego mieszkania „Personnages” – totemów czy fetyszy symbolizujących dla niej pozostawione we Francji osoby bliskie, a kształtem nawiązujące do nowojorskich wieżowców, później z gipsu i lateksu – z czego w latach ’60 tworzy kształty organiczne, spirale, gniazda, nory, ludzkie organy – serce, trzewia, torsy, jako swoiste autoportrety.

Cumul I, 1969
© Collection du Centre Pompidou, diffusion RMN, photo Philippe Migeat © Louise Bourgeois

W tych samych latach, Louise Bourgeois tworzy pejzaże z nagromadzenia obłych elementów z różnych materiałów, od kauczuku po marmur, i zastrzega że nie widzi w nich konotacji seksualnych, które wszelako wszyscy poza nią jakoś dostrzegają. Ale to zastrzeżenie jest zrozumiałe o tyle, że artystka nie widzi potrzeby wyrażania czegokolwiek przez aluzję czy omówienie – czego dowodem trzecia grupa dzieł, z lat ’60 i późniejszych – tzw. przedmioty częściowe, o jednoznacznie erotycznym charakterze. Należą do nich Spojrzenie, Janus ukwiecony, Fillette: pierwsze, to ewokacja kobiecych narządów płciowych, drugie – to połączenie żeńskich z męskimi, ostatnie – męskich, najsławniejsze zresztą dzięki fotografii Roberta Mapplethorpa, na której artystka patrzy wprost w obiektyw ironicznie wyzywającym wzrokiem, trzymając pod pachą ową Fillette, gigantycznego fallusa.

The Destruction of the Father, 1974.
(Photo: Rafael Lobato / © Louise Bourgeois)

W 1974 roku, po śmierci męża, Louise Bourgeois wykonała jedno z bardziej znanych swych dzieł – Destruction of the father – Zniszczenie Ojca, kompozycję złożoną z przedmiotów z lateksu w barwach mięsa, nad którymi zwisają złowrogo półkule-piersi, pomyślaną jako rytuał mordu, i kanibalistycznego pożarcia strzępów ojca-patriarchy.

Precious Liquid, 1992
© Collection du Centre Pompidou,diffusion RMN, photo: Philippe Migeat © Louise Bourgeois

Jest oczywiście również na wystawie należąca do kolekcji Centrum  Pompidou instalacja Precious Liquids  (Cenne płyny), pomieszczenie, w którym mieszczą się wielkie kule kojarzące się z penisem i jądrami, a ponad nimi niezliczone probówki z rozmaitymi cieczami i wydzielinami. „Sztuka jest gwarancją zdrowia” – zaznacza autorka, która nie waha się przed żadną dosłownością, a jednocześnie zachowuje przecież zdrowy dystans do własnych realizacji, i tym bardziej do skojarzeń, które one budzą. Więcej o postawie artystycznej i równocześnie o jej korzeniach z dzieciństwa, które Louise Bourgeois tak podkreśla, mówi instalacja Red Rooms – Czerwone pokoje, czyli pokój rodziców i pokój dziecka, którym krwistoczerwona barwa nadaje dramatyczne napięcie, koncentrujące misterium relacji dziecka do rodziców, właściwe tajemnicy seksu i prokreacji oraz mrokom podświadomości. W ostatnich latach, w twórczości artystki, która posługuje się tkaniną jako materiałem, powracają obsesyjnie motywy życia i śmierci, reprodukcji, porodu, macierzyństwa, schronienia, dziupli – wszystkie jednak przepojone erotyzmem i zaprawione lekką ironią.

Louise Bourgeois, szerzej znana dopiero od lat ’80, jest dziś uważana za jedną z wielkich postaci rzeźby XX wieku, artystkę, która zdołała przetworzyć pożądanie i frustrację w energię twórczą, podkreślając dwuznaczność kobiecości i macierzyństwa, które ujmuje ona w wersji zarazem dosadnie obscenicznej i tryumfalnie dionizyjskiej.