Teatr

„Fedra” w Nanterre – wielkanocna wydmuszka

Agnieszka Kumor

Tekst z 02/04/2008 Ostatnia aktualizacja 02/04/2008 15:34 TU

"Fedra" Seneki, w reż. Julie Recoing
fot. Othello Vilgard

Seneka Młodszy zwany Filozofem urodził się, wedle różnych źródeł, w 4 lub 5 r. p.n.e. Był rówieśnikiem (lub był o rok starszy) od Chrystusa. Informacja ta pozornie tylko jest anegdotyczna, jeśli wziąć pod uwagę, że wyznawany przez niego stoicyzm i idea współdziałania ludzi jako pierwowzoru społecznego przeniknęły do rodzącego się za jego czasów chrześcijaństwa. Do pasywów rzymskiego filozofa zaliczyć należy wychowanie Nerona, który zmusił go do popełnienia samobójstwa, dowodząc, że przemoc wobec nauczycieli - jakiej ostatnio pełno zarówno w polskich, jak i francuskich szkołach - nie jest niestety niczym nowym...

Retoryka i namiętności

Seneka Młodszy pochodził z Kordowy, skąd ojciec przeniósł się z całą rodziną do Rzymu, gdy chłopiec był jeszcze mały. Hiszpańskie miasto powraca częstokroć w utworach dramatycznych Seneki, niczym „raj utracony”. Inspirujące się mitami greckimi tragedie: Hermes szalejący, Trojanki, Fenicjanki, Medea, Fedra, Edyp, Agamemnon, Tiestes i Herakles na Oicie przeznaczone były nie do odgrywania na scenie, lecz do czytania. Stąd ich retoryczny charakter, idący w parze z rzymską retoryką i krasomówstwem, ilustrujący stoickie przekonanie o niszczącej mocy ludzkich namiętności. W centrum tragedii znajdują się zagadnienia etyczne, zaś motywy działania i psychologia bohaterów są przedmiotem analizy.

Thomas Blanchard (Tezeusz)
fot. Othello Vilard

Fałszywie oskarżony

W Théâtre des Amandiers, na podparyskim przedmieściu w Nanterre, francuska reżyser, Julie Recoing, wystawiła Fedrę Seneki, tragedię zakazanej namiętności macochy do pasierba. Choć Hipolit jest synem Tezeusza i królowej amazonek Antiope, Fedra nie ma prawa kochać go inaczej jak syna. W dzisiejszym świecie, w którym przybrani ojcowie żenią się ze swymi adoptowanymi córkami, paradygmat rzymskiego autora wydałby się niektórym niezrozumiały. Twórcy spektaklu, skądinąd słusznie, przetransponowali zakazaną namiętność w gwałt, jakiego Fedra dopuszcza się na Hipolicie pod nieobecność Tezeusza. A gdy syn ucieka, w przerażeniu porzucając miecz, którym chciał poderżnąć gardło wiarołomnej macosze, ta przed wracającym z wyprawy mężem oskarża pasierba o własne przestępstwo. Oburzony ojciec przeklina syna, wzywając na pomoc Neptuna, który naśle na Hipolita morskiego potwora. Przed samobójczą śmiercią, Fedra wyznaje swą winę. Tezeuszowi przyjdzie już tylko wyprawić pogrzeb synowi, zaś ciało żony, rzucone ptakom i szakalom, każe pozostawić niepogrzebane.

Mopsopia claris tota lamentis sonet...

Spektakl Julie Recoing przenosi akcję w nieokreśloną współczesność. Ustawione na scenie donice (niczym kolumny Burena na dziedzińcu Palais Royal) wypełniono rozmaitymi dobrami: mlekiem, cukrem, sznurami pereł, drogocennymi pudrami, niczym ofiarnymi darami. Ateny pod rządami Tezeusza przeżywają rozkwit, nie podejrzewając, że pałac królewski toczy trąd. Gdy rozzłoszczony ojciec wzywa na pomoc żywioły, spod sufitu teatru spływa na scenę delikatna bryza deszczu, a twarze przedstawione na ogromnym portrecie rodzinnym zawieszonym w tle wykrzywiają się przerażeniem.

Anthony Paliotti (Posłaniec)
fot. Othello Vilgard

Tych kilka interesujących pomysłów nie unosi jednak całego przedstawienia. Reżyser nie poprowadziła aktorów, którzy brak doświadczenia w mówieniu białym wierszem i powściąganiu emocji pokrywają krzykiem i frontalnym sposobem gry. Wieje nudą, kilku starszych widzów wyszło, młodzież cierpliwie dotrwała do końca, nie mogąc się nadziwić, dlaczego ten Seneka „wielkim poetą był”...? Jak często w takich wypadkach bywa najlepsze okazały się aktorskie epizody: Chór Alexandry Castellon (swingującej do muzyki Juliena Ruiza) i Posłaniec Anthony’ego Paliottiego, który dowiódł, że teatralna prostota i głębia są owocem ogromnej, acz zasłoniętej przed oczami laików pracy.