"Michał Anioł karykatury"

Daumier

Piotr Błoński

Tekst z 22/05/2008 Ostatnia aktualizacja 22/05/2008 12:46 TU

Honoré Daumier, fotografia Felixa Nadara

Dwusetną rocznicę urodzin Honoré Daumiera francuska Biblioteka Narodowa uczciła dwoma wystawami. Jedna, pod wszystko mówiącym tytułem „Daumier”, czynna jest do końca czerwca w starym gmachu przy ulicy Richelieu i dotyczy jego dorobku graficznego. Drugą, o nazwie „Daumier i spadkobiercy”, gości nowy gmach, tzw. biblioteka Mitteranda. Można na niej zobaczyć, poprzez rysunki Tima, Plantu, Cabu i innych, skonfrontowane z litografiami Daumiera, jak wiele współczesna karykatura polityczna zawdzięcza jego pomysłowości i zaangażowaniu w społeczno-polityczną debatę. „Michał Anioł karykatury”, jak go nazwano, jest autorem około czterech tysięcy rysunków, a obraz epoki, rozciągającej się od tzw. Monarchii Lipcowej do końca Drugiego Cesarstwa, czyli od lat trzydziestych do siedemdziesiątych XIX wieku, nie ma nic do pozazdroszczenia Balzakowskiej Komedii Ludzkiej.

Szkic z teatru
BnF, dpt Estampes et photographie

Na wystawie w starym gmachu zobaczyć można 220 doskonale zachowanych oryginalnych litografii Daumiera – tzn. litografii autorskich odbitych na papierze wysokiej jakości, znacznie lepiej wychwytującym niuanse rysunku niż papier gazetowy dziennika Charivari, w którym były regularnie publikowane. Pochodzą one głównie ze zbiorów Biblioteki Narodowej, która posiada niemalże komplet dorobku Daumiera, a uzupełnieniem są szczególnie rzadkie egzemplarze i próby ilustrujące etapy pracy artysty.

Le passé, le présent, l’avenir - (Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość), 1834
BnF, dpt Estampes et photographie

Z czterostronicowym dziennikiem Charivari, publikującym codziennie jeden rysunek, Daumier związany był przez czterdzieści lat. To dzięki niemu właśnie dziennik ten przeszedł do historii, choć istniał aż do roku 1937. Ale i odwrotnie: Daumier zawdzięczał Charivari stosunkowo szerokie rozpowszechnienie swych rysunków, nakłady wahały się od tysiąca do trzech tysięcy egzemplarzy.

Twórczość Daumiera zaprowadziła go już na samym początku kariery do więzienia. Został skazany na sześć miesięcy za „obrazę osoby króla” Ludwika Filipa w rysunku przedstawiającym go jako Gargantuę. Choć musiał potem, po przywróceniu cenzury w 1835 roku, wystrzegać się bezpośredniej karykatury politycznej, odegrał się sowicie, dzięki motywowi gruszki, który narzucił w swych rysunkach jako symbol królewskiego oblicza.

« La rue Transnonain. »
BnF, dpt Estampes et photographie

Równocześnie, już w początkach lat trzydziestych, rozwinął inne aspekty swego talentu: pierwszorzędne miejsce w historii sztuki zajęła jego kompozycja Rue Transnonain, reportażowy, powiedzielibyśmy dzisiaj, obraz pospolitej zbrodni. Rysunek ten z miejsca zdobył uznanie jako nowatorska forma obrazu historycznego – co potwierdził w dalszych latach rozkwit malarstwa realistycznego.

Efekt księżyców, plansza 25 z serii Obyczaje małżeńskie
BnF, dpt Estampes et photographie

Prócz przebogatej galerii karykatur najrozmaitszych osobistości, Daumierowi zawdzięczamy całe serie karykatur obyczajowych. Jak pisał Baudelaire, Daumier dokonał „decydującej inauguracji karykatury obyczajowej”. Do tych serii należą m.in. Paryskie typy, Obyczaje małżeńskie, Zacni mieszczanie, albo Aktualności i Szkice – paryskie, letnie, zimowe, myśliwskie, muzyczne, teatralne. Prócz tego Daumier był autorem rysunków-alegorii, stanowiących przenikliwe, a często gorzkie komentarze do aktualnych wydarzeń politycznych, szczególnie w latach 1848-1851 i w późnych latach 60.

Wystawa w Bibliotece Narodowej pozwala też śledzić ewolucję stylu Daumiera i doskonalenie technik, dostosowywanych do tematu: podparyskie szkice z natury czynią z niego jednego z wielkich prekursorów impresjonizmu. Wystawie, by tak rzec, fizycznej, towarzyszy wystawa wirtualna którą można wyszukać w witrynie Bibliothèque Nationale, lub bezpośrednio: http://expositions.bnf.fr/daumier/index.htm

Brzuch ustawodawczy
BnF, dpt Estampes et photographie