Lato w Centrum Pompidou

Duch unosi się nad sztukami

Piotr Błoński

Tekst z 03/07/2008 Ostatnia aktualizacja 03/07/2008 15:27 TU

Poprzez wystawę „Ślady sacrum”, centrum Pompidou nawiązuje do najlepszych własnych dokonań, czyli wielkich wystaw łączących różne dyscypliny sztuki i twórczości z ich kontekstem kulturowo-historycznym. Tym razem ta synteza dokonuje się na kanwie pytania o miejsce sacrum w sztuce współczesnej – i to od romantyzmu po twórczość najnowszą, skoro wystawa prowadzi nas od Caspara Davida Friedricha po Billa Violę, od Marcela Duchampa po Maurizio Catelana. Ta wystawa mieści się na skrzyżowaniu historii sztuki, filozofii, teologii, etnologii i antropologii, psychoanalizy i polityki – czytamy w recenzji zamieszczonej w witrynie francuskich jezuitów http://www.jesuites.com. Pojęcie sacrum nie jest tu rozumiane jako monopol religii. Chodzi o odpowiedź na pytanie, jak artyści odnoszą się do duchowości, do sacrum, w świecie, w którym w miarę sekularyzacji, sacrum rozcieńcza się i jednocześnie odradza w nowych, subiektywnych i nieoczekiwanych formach.

Wystawa „Ślady sacrum”, wspólne dzieło dyrektora Centrum Pompidou Alfreda Pacquementa i komisarzy Jeana de Loisy i Angeli Lampe, ma ambitny zamiar ukazania sposobów, w jakie sztuka, w tym zsekularyzowanym świecie, nadal i w sposób zaskakująco uporczywy daje świadectwo istnienia tego, co wykracza poza powszedniość i wyznacza świecką drogę dla nieokiełznanej konieczności wzniesienia się ponad nią.

Maurizio Cattelan, Him, 2001, Collection François Pinault
© Adagp, Paris 2008, Fot. Attilio Maranza

W katalogu wystawy i wszystkich recenzjach powracają, niczym wyznaczniki pozycji startowej tej wystawy, dwa hasła: weberowskie „odczarowanie świata” i nietzscheański okrzyk „Bóg umarł”. Ale o kształcie wystawy zadecydowało trzecie hasło, wzięte z książki René Girarda „Przemoc i sacrum” (nb. dostępnej w polskim przekładzie): „sacrum jest tym, co panuje nad człowiekiem tym skuteczniej, im bardziej jest on przekonany, że potrafi je opanować”. René Girard wystąpił zresztą na jednym z niezliczonych spotkań zorganizowanych w Centrum Pompidou z okazji tej wystawy, a w jej witrynie internetowej zamieszczono rejestrację wideo jego dialogów z Benoît Chantre, współautorem jego ostatniej książki.

Dodajmy tu, że wystawa „Ślady sacrum” stała się okazją, czy pretekstem do wylansowania nowej strategii interakcyjnego oprowadzania zwiedzających po wystawach Centrum Pompidou i dostarczania im nieograniczonych wręcz możliwości dodatkowej dokumentacji – przy użyciu wymyślnych zastosowań informatyki, które pozwalają wprzęgnąć w tę strategię wszystkie zasoby centrum – Muzeum, Bibliotekę, Filmo- i Wideotekę, archiwa spektakli i dyskusji, taniec i muzykę.

Pierre Huyghe, One Million Kingdoms, 2001 (wideo)
© Adagp, Paris 2008, fot. Laurent Lecat

I bez tego zwiedzanie samej wystawy, skupiającej około 350 dzieł dwustu międzynarodowych artystów, i opatrzonej bogatymi w wyjaśnienia kartuszami jest istnym maratonem – jeśli tylko chce się w nią trochę zagłębić.

A trzeba: jeśli bowiem samo stwierdzenie, że kryzys religii nie oznacza zaniku potrzeb metafizycznych jest dosyć banalne, właściwym wyzwaniem wystawy jest ukazanie, że znaczna część sztuki nowoczesnej i współczesnej powstała z potrzeby stworzenia na nowo i nadania wyrazu tym potrzebom. Na dowód służyć mają same wystawione dzieła, siła ich oddziaływania i ich zestawienia.