W Fundacji Cartiera

César – antologia wg Jean Nouvela

Piotr Błoński

Tekst z 10/07/2008 Ostatnia aktualizacja 10/07/2008 16:05 TU

Herb Ritts, César, Cahors, 1993
© Herb Ritts Foundation

To niecodzienny przypadek, by komisarzem wystawy był architekt – projektant budynku, w którym znajduje się ta wystawa. A jeszcze rzadszy, kiedy w dodatku owego architekta łączyła przyjaźń z artystą, którego dzieła są wystawiane. Mało tego: 24 lata temu Fundacja Cartiera, mający w tym budynku siedzibę, rozpoczęła swą działalność od wystawy dzieł tego artysty: jest nim zmarły 10 lat temu słynny rzeźbiarz César. Architektem zaś i komisarzem wystawy jest nie mniej dziś słynny Jean Nouvel.

Jean Nouvel
Photo © Gaston

Jean Nouvel miał więc okazję do sprawdzenia, poniekąd na własnej skórze, funkcjonalności zaprojektowanych przez się przestrzeni. Uczynił to z wielkim zapałem, bądź co bądź po realizacji Muzeum Branly wystawiennictwo nie ma dla niego tajemnic. Korzystając zaś z pełnej wiedzy o twórczości Césara i mając w pamięci wspólne z nim, ciągnące się nocami dyskusje o sztuce, jej technikach, znaczeniu umiejętności warsztatowych – postanowił tę retrospektywę zorganizować nie chronologicznie, lecz tematycznie.

W podziemnych salach Jean Nouvel umieścił Kompresje, czyli zgniatane prasą hydrauliczną w kostkę karoserie samochodowe, zestawiając najstarsze, z 1960 roku, z ostatnimi, czyli tzw. Suitą Mediolańską – wśród innych, ukazujących rozmaite próby i warianty. Wbrew pierwszemu wrażeniu, jakie sprawiają Kompresje, César wcale nie powierzał maszynie decydującej roli, lecz starannie dobierał materiał, elementy materii do sprasowania, decydował o jego sposobie, o barwach… „Długo stawiał sobie pytanie – wspomina Jean Nouvel – czy to, co wytwarza nie uciekając się do swych umiejętności rzeźbiarskich jest jeszcze sztuką”.

Sein, 1984, Brąz pozłacany 82x193x266 cm, Succession César, courtesy Stéphanie Busuttil
© César/Adagp, Paris, 2008 Photo © Patrick Gries

Swoistą przeciwwagą dla Kompresji są Ekspansje, czyli rzeźby wykonywane od 1967 r. z pianki poliuretanowej: César wypracował własną technikę, pozwalającą mu kontrolować pozornie nieokiełznany proces wybulwiania się tych ogromnych form, interweniować w tempo stygnięcia, kształtować kierunek spływu masy, narzucać jej barwę jeszcze przed ostatecznym wygładzeniem i wylakierowaniem.

Giallo Naxos 594, 1998, courtesy César Administration/Stéphanie Buzutil
© César © Adagp, Paris 2008. Photo: Aurelio Amendola

Inną grupą są Fers – Żelaza – i Zwierzęta imaginacyjne, czyli dzieła wykonywane od 1949 roku w metalu poprzez spawanie. Przez niemal 20 lat César wytworzył w ten sposób około trzystu obiektów antropomorficznych, zoomorficznych lub abstrakcyjnych, wykorzystując odpady przemysłowe – gwinty, blachy, pręty – i poddając się, do pewnego stopnia, logice materiału.

Jeszcze inną, obszernie reprezentowaną na wystawie grupą, są Empreintes humaines – Odciski ludzkie. Swą szeroką sławę César zawdzięcza im na równi z Kompresjami. Jego słynny Kciuk istnieje w niezliczonych wersjach i formatach, od kilku centymetrów po kilkanaście metrów. Prócz kciuka motywem bywa ręka, stopa, ich hybrydy, dłoń, pięść, a także samostojąca, by tak rzec, kobieca pierś. César wyznał kiedyś, że kciuk fascynował go dlatego, że kciukiem rzymski Cezar decydował o łasce lub dobiciu gladiatora. Po czym dodawał, że dodatkowym czynnikiem była nigdy nie ustająca dostępność modela…

Pouce, 1992, Stop złota, 4,3x2,2x2,7cm Zbiory prywatne
©César/Adagp, Paris, 2008 Photo © Patrick Gries

Parterowe sale wystawowe Fundacji Cartiera dzielą od ogrodu tylko szklane ściany: toteż eksponaty we wnętrzu współgrają z innymi, rozmieszczonymi w ogrodzie. Wśród tych ostatnich – rekonstytucja instalacji Césara wykonanej na Targi w Bazylei w roku 1996 – czyli pięciu zgniecionych bloków papieru, zatytułowanych Miesiąc lektury Bazylejczyków i ważących 960 ton.

Ten podwójny hołd – Fundacji Cartiera i Jean Nouvela – w dziesięciolecie śmierci artysty – ukazuje twórczość Césara, jako serię gestów nowatorskich, zakorzenionych jednak w praktyce rzeźbiarskiej, bo przetrawionych przez refleksję o relacji formy i warsztatowych wyzwań. Według Jean Nouvela, cała sztuka XX wieku, to bitwa o apropriację, zawłaszczenie przez artystę pola formalnego, aż po moment, kiedy artysta może powiedzieć „tutaj, to ja”: z tego punktu widzenia César dokonał, poprzez Kompresje, Ekspansje i Odciski, trzech kolejnych aktów takiej apropriacji.

(Photo : Elisabeth Bouvet/ RFI)

Fondation Cartier pour l'art contemporain

261 Boulevard Raspail, Paris 14

César, Anthologie par Jean Nouvel, do 26 października 2008