Festiwal w Awinionie

„Seuls”, „Boska Komedia” i Teatr Taliipot

Agnieszka Kumor

Tekst z 23/07/2008 Ostatnia aktualizacja 23/07/2008 12:38 TU

Théâtre Taliipot, Mâ Ravan', reż. Ph. P. Baldini, Chapelle du Verbe Incarné
@ Théâtre Taliipot

Anioł z instalacji Romeo Castellucciego powiał swym skrzydłem nad Awinionem, dając nam porywający spektakl Wajdi Mouawada i urywając nam niemal głowy na lekturze Boskiej Komedii Dantego, na Dziedzińcu Honorowym Pałacu Papieży. Festiwal kończy się 26 lipca, przedstawmy kilka jeszcze spektakli, które szukają człowieczeństwa w człowieku.

W życia wędrówce, na połowie czasu,
Straciwszy z oczu szlak niemylnej drogi,
W głębi ciemnego znalazłem się lasu.

Pieta nad wejściem do domu w Awinionie
fot. Agnieszka Kumor, RFI

Zacznijmy od Castellucciego, bo to on anioła przywołał. Codziennie przed kościołem Celestynów w potokach żaru lejącego się z nieba gromadzi się spora grupa osób. Stoją posłusznie w kolejce. Instalację ogląda dziesięć osób naraz, oglądanie trwa 3 minuty. Ale pragnienie Raju (instalacja inspiruje się trzecią częścią Boskiej Komedii Dantego) przewyższa zmęczenie. Pominąwszy ten techniczny defekt organizacji, wrażenie w środku jest imponujące: wypełnione wodą wnętrze opuszczonego kościoła, lustra w posadzce odbijają w nieskończoność refleksy światła na wysokich ścianach. Pośrodku fortepian, z którego wylewa się woda. Ogłuszający grzmot – to trzepot skrzydeł anioła – czarna płachta uderza o otwarte okno i owiewa nasze rozgrzane twarze. W ujęciu Castellucciego raj jest wiecznym zapomnieniem wcielenia.

Nie neguje jednak szczodrości – gdyż anioł ów przywiał nam w darze prawdziwe wydarzenie festiwalu. Jak wydarzeniem pierwszej jego części były Tragedie rzymskie Szekspira wykonane z rozmachem przez holenderskich aktorów z Toneelgroep z Amsterdamu, tak w annałach drugiej części pozostanie spektakl Seuls (Sami) Wajdi Mouawada, który będzie artystą zaproszonym przyszłorocznego festiwalu w Awinionie.

Samotny starzec tam stał; jego lica
Dostojną były kraszone zasługą;
Cześć dlań poczułem jak syn dla rodzica.

Gymnase Aubanel
@ Bellamy/Festival d'Avignon

Libańczyk, zamieszkały w Kanadzie, Wajdi Mouawad tworzy w języku francuskim po obu stronach Atlantyku. Seuls, pokazany w Gymnase Aubanel,  to intymny monodram z użyciem głosów innych bohaterów, nagrywających się na automatyczną sekretarkę. Bohater, alter ego aktora, sprowadza się do nowego mieszkania. Od roku szuka zakończenia do swej pracy doktorskiej o teatrze kanadyjskiego twórcy, Roberta Lepage’a. Dziewczyna go rzuciła, siostra nie może już słuchać o wlokącym się doktoracie, z ojcem nasz bohater ciągle się kłóci i do tego obronę należy przyśpieszyć o pół roku, a Lepage wyjechał do Petersburga, realizować nową sztukę.

W realistyczną, niepozbawioną wisielczego humoru narrację wplata się rzucony na ścianę obraz bohatera, jakby „odklejający się” od niego w konfliktowych momentach. Wypadek ojca (atak mózgu) i jego pobyt w szpitalu pozwala na przywołanie wspomnień z Libanu z czasów wojny domowej, ale i „kraju lat dziecinnych”, kiedy z głową na brzuchu psa, nasz bohater liczył gwiazdy na niebie, a potem malował je w niestworzonych kolorach. Arabski, znany z młodości, na emigracji ulotnił się, został zapomniany wraz z tą częścią samego siebie. Śpiączka ojca daje synowi okazję do pogodzenia się z nim i odnalezienia tej zapomnianej cząstki siebie.

Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606-1669), Powrót syna martnotrawnego

Przełomem sztuki jest wiadomość, że to nie ojciec – lecz on sam leży powalony udarem. Zamknięty we wnętrzu głuchego na bodźce mózgu, oddzielony samotnością od świata zewnętrznego, w desperackim zrywie bohater maluje najpierw własne ciało, a potem ściany swego więzienia w ostre kolory. W zapierającym dech w piersiach finale bohater wchodzi w słynny obraz Rembrandta, który oglądał w Ermitażu, zcalając w sobie postać ojca i syna martnotrawnego.

Ogromnej siły, poetycka podróż inicjacyjna, która boli i leczy zarazem.

Niechże obficie zaczerpnę w twym żarze:
Jeśli choć jedna iskra zeń odpryśnie,
Dość już rodowi ludzkiemu przekażę.

Złozenie do Grobu, kościół Saint-Pierre (św. Piotra) w Awinionie. W czasie festiwalu trwały tam misje z udziałem katolickiej młodzieży.
fot. Agnieszka Kumor, RFI

Dokonawszy spustoszenia w spektaklu Wajdi Mouawada – anioł z instalacji Castellucciego zatrzymał się, niczym trąba powietrzna, nad Dziedzińcem Honorowym, gdzie 21 lipca odbyła się lektura fragmentów Boskiej Komedii pod kierunkiem Valérie Dréville, gościa specjalnego festiwalu. Wieczór transmitował na żywo program radiowy France Culture. Niestety taki sam chaos, jaki wyziębił do granic wytrzymałości nerwowej widzów, panował na scenie. Zbyt wiele było formy aktorskiej, za mało sensu i treści. Najlepiej poradzili sobie z zagadkowym poematem florenckiego mistrza Serge Maggiani (który recytował również fragmenty w oryginale) oraz Dominique Valadié, która ujęła nas bólem dusz cierpiących wieczny ciężar odrzucenia.

Oddajmy, co cesarskie cesarzowi (co boskie oddał już Bogu Dante) – udało się aktorom stworzyć niesamowitą atmosferę czasu poza czasem, porwani przez anioła odbyliśmy podróż na skrzydłach poezji.

Chcę, byś obrazem, jeżeli nie słowy,
Tę prawdę na swej zawiesił pamięci,
Jak na pielgrzymiej lasce liść palmowy.

Rue des Teinturiers w Awinionie
fot. Agnieszka Kumor, RFI

Wróćmy jeszcze na koniec do off-u, w którym gościły trzy produkcje polskie: Oj, Oda Oda! Sopockiej Sceny Off de Bicz dialogował z Wyzwoleniem Stanisława Wyspiańskiego; ta sama kompania ujęła w formę choreograficzną zbiór wierszy Zbigniewa Herberta Pan Cogito; zaś Teatr Druga Strefa w spektaklu Koniec Sylwestra Biragi szukał odpowiedzi na pytanie o korzenie zła w człowieku.

Théâtre Taliipot, Mâ Ravan', reż. Ph. P. Baldini, Chapelle du Verbe Incarné
@ Théâtre Taliipot

Teatr Taliipot z Wyspy Réunion znany jest publiczności w Polsce, gdzie gościł z legendarnymi Nosicielami wody. W kaplicy Słowa Wcielonego obejrzałam ostatni spektakl tego zespołu: Mâ Ravan’ w reżyserii i choreografii Philippe’a Pelena Baldiniego. Posługując się płaskim, okrągłym bębnem, tradycyjnym instrumentem z wysp Oceanu Spokojnego, czterech aktorów-tancerzy przywołuje pamięć przodków, dawnych niewolników, karanych za próbę ucieczki obcięciem rąk. To poruszający, pełen energii, dramatyczny spektakl, w którym duchy dostępują zadośćuczynienia, a żywi aspirują do życia w zgodzie z własną przeszłością.

Théâtre Taliipot, Mâ Ravan', reż. Ph. P. Baldini, Chapelle du Verbe Incarné
@ Théâtre Taliipot

 

Fragmenty Boskiej Komedii Dante Alighieriego (Piekło Pieśń I, Czyściec Pieśń I, Raj Pieśń XXXIII) w tłum. Edwarda Porębowicza.

CD - J. S. Bach, Mattäus - Passion, Concentus Musicus Wien, dir. Nikolaus Harnoncourt, disc 1, Track 1.