W Muzeum Luksemburskim

Krąg Lippich i renesans w Prato

 Piotr Błoński

Tekst z  26/03/2009 Ostatnia aktualizacja 31/03/2009 12:13 TU

Filippo Lippi i Fra Diamante, Zwiastowanie ze św. Julianem, ok. 1460, Museo Civico, Prato
©Archivio Museo Civico di Prato

Korzystając z zamknięcia, na czas remontu, Palazzo Pretorio w Prato, do Muzeum Luksemburskiego w Paryżu przeniesiono najciekawsze jego eksponaty, a dla towarzystwa co cenniejsze dzieła z najbliższej okolicy. Skomponowana w ten sposób wystawa jest kapitalnym podsumowaniem „złotego wieku” Prato, miasteczka nieopodal Florencji, które przez całe quattrocento i aż po rok 1512, kiedy zostało doszczętnie splądrowane przez wojska Medyceuszy, przeżywało w dialogu z Florencją niebywały rozkwit kulturalny i artystyczny, na tle którego wybijają się postaci Filippa Lippi i jego syna Filippina. Kanwą wystawy w Muzeum Luksemburskim jest właśnie twórczość tych dwóch malarzy.

Donatello, tabernakulum z Adoracją Madonny z Dzieciątkiem przez dwóch aniołów, terrakota, 1415-1420, Museo Civico, Prato
©Archivio Museo Civico di Prato

Renesans zawitał do Prato wcześnie – dzięki takim mistrzom, jak Donatello czy Uccello: jednym z pierwszych eksponatów wystawy jest właśnie dzieło Donatella, tabernakulum z terrakoty z Adoracją Madonny z Dzieciątkiem przez aniołów w obramionej klasycznymi pilastrami niszy; innym – zjawiskowy św. Hieronim Uccello, nieprawdopodobne połączenie hieratyzmu rodem z Bizancjum, realizmu twarzy godnego późnego gotyku oraz matematycznej perspektywy. Następnie przechodzimy jednak do zasadniczego wątku, obrazów Filippa Lippi i jego kręgu, do którego należeli przede wszystkim Fra Diamante i Domenico de Zanobi, współautorzy niektórych obrazów. To jednak Filippo Lippi narzuca schematy kompozycyjne, precyzję, ekspresję twarzy i ich grację.

We współpracy z Fra Diamante powstało Zwiastowanie ze św. Julianem, które zamyka perspektywę pierwszej sali, oraz znajdujące się w następnej, wielkiej sali trzy zestawione razem kompozycje, fundamentalne zarówno dla wystawy, jak i dla historii Prato. Wśród nich centralne miejsce zajmuje, ze względu na lokalny kult relikwii, domniemanego paska Matki Boskiej, Madonna z paskiem w otoczeniu świętych, powstała w latach 1456-1465.

Filippo Lippi i Fra Diamante, Madonna z Paskiem wśród świętych Tomasza, Grzegorza, Augustyna, Tobiasza, Małgorzaty, archanioła Rafaela i fundatorki, matki Bartolomei. Museo Civico, Prato. Do postaci Św. Małgorzaty pozowała Lukrecja Buti.
©Archivio Museo Civico di Prato

Naturalnie, nie do pominięcia jest historia romansu karmelity Filippa Lippi ze swą modelką, jej porwania z klasztoru i narodzin syna Filippina. Twarzyczkę mniszki-nowicjuszki Lukrecji Buti odnajdujemy na wielu obrazach mistrza. Vasari sytuuje początek tej historii wtedy, gdy użyczyła ona rysów św. Małgorzacie, jednej z postaci występujących właśnie w Madonnie z paskiem. Trzeba było protekcji Medyceuszy, by uchronić malarza przed surową karą i wyjednać mu u samego papieża zwolnienie ze ślubów zakonnych, umożliwiające małżeństwo. Jedynym argumentem był talent Filippa, skąd wniosek, że warto krzewić w sferach klerykalnych zamiłowanie do sztuki.

Kompozycje Filippa Lippi były powtarzane w kręgu jego naśladowców i uczniów. Należał do nich Sandro Botticelli (jego Ukrzyżowanie obecne na wystawie przypisano mu całkiem niedawno), Luca Signorelli i oczywiście wspomniany syn Filippino.

Filippino Lippi, Madonna z Dzieciątkiem i świętymi Stefanem i Janem Chrzcicielem, 1503, Museo Civico, Prato
©Archivio Museo Civico di Prato

Wielki obraz tego ostatniego z 1503 roku, Madonna z Dzieciątkiem ze świętymi Stefanem i Janem Chrzcicielem, przeznaczony do reprezentacyjnej sali audiencyjnej Palazzo Pretorio, świadczy o całkowitej zmianie epoki: kompozycja jest bardziej przejrzysta, przestrzeń jednolita, barwy chłodniejsze – brak mu za to owej gracji i bajeczności obrazów ojca. Historycy sztuki widzą w obrazach Filippina zapowiedzi manieryzmu: bardziej ceniony w swoich czasach niż dzisiaj, był on również uczniem Boticellego i podobnie jak on miał wielki wpływ na ewolucję ówczesnego malarstwa. Był on też, jeszcze bardziej niż Filippo, zmarły w 1469 roku, centralną postacią życia artystycznego w Prato, którego bogactwo ilustruje kilkanaście dzieł w ostatniej sali, takich jak majoliki Benedetto da Maiano i Luca della Robbia, obrazy Rafaellino del Garbo, Tommaso di Piero, Girolamo Ristori i paru innych.

Sandro Boticelli, Ukrzyżowanie, ok. 1496, tempera na desce, Museo di San Domenico, Prato
©Archivio Museo Civico di Prato

 

Jest to bardzo ważna wystawa – być może najlepsza z dotychczasowch w Muzeum Luksemburskim: poprzez skupienie w jednym miejscu dzieł, które niezwykle rzadko, albo nawet nigdy, nie opuszczały swych miejsc stałego pobytu, przynosi ona syntetyczne, ale wystarczająco kompletne spojrzenie na środowisko artystyczne, które miało istotną rolę w historii malarstwa renesansowego, a którego zasługi są przeważnie pomijane. Równocześnie zaś rzetelne, naukowe przygotowanie wystawy w niczym nie gasi uroku samych obrazów.

Filippo et Filippino Lippi
La Renaisssance à Prato
Musée du Luxembourg, 19 rue de Vaugirard, 75006 Paris
do 2 sierpnia 2009