W Centrum Pompidou

Wszystkie fazy Kandinsky’ego

 Piotr Błoński

Tekst z  09/04/2009 Ostatnia aktualizacja 09/04/2009 16:40 TU

W. Kandinsky, Einige Kreise (Kilka kręgów), 1926, Guggenheim Museum, New York, Solomon R.Guggenheim Funding Collection, by gift
©ADAGP, Paris 2009

Wassily Kandinsky (1866-1944), jeden z głównych protagonistów abstrakcji, wywarł tak wielki wpływ na malarstwo XX wieku, że reklamy nie potrzebuje: ale jeśli poważna instytucja porywa się na przygotowanie wystawy monograficznej, musi stawić sobie najwyższe wymagania. Otwarta w tym tygodniu wystawa w Centrum Pompidou skupia więc obrazy, akwarele, rysunki i dokumenty pochodzące przede wszystkim z trzech głównych światowych kolekcji dzieł Kandinsky’ego, co pozwala na pełną panoramę jego twórczości i poszczególnych jej etapów.

Te trzy kolekcje, to monachijska Städlische Galerie im Lenbachhaus, najlepiej dokumentująca początki twórczości Kandinsky’ego na przełomie wieków i jego pobyt w Monachium i Murnau; nowojorskie Guggenheim Museum, gdzie dominują obrazy z pierwszej ćwierci XX wieku; no i Paryskie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w tym samym gmachu Centrum Pompidou, gdzie najliczniejsze są obrazy z ostatnich dziesięciu lat życia, kiedy malarz mieszkał w podparyskim Neuilly-sur-Seine i gdzie znajduje się też ofiarowany temu muzeum przez wdowę, Ninę Kandinsky, cały zasób jego atelier.

Kilka uzupełnień wystarczyło, by zilustrować etapy pośrednie, co sprawia, że trasa wizyty odpowiada chronologii twórczości. Zaczynamy od studiów malarskich w Monachium (podjętych przez trzydziestoletniego już Kandinsky’ego w 1896 r.) i pierwszych podróży europejskich; drugi zespół dotyczy pobytu w Monachium w latach 1908-1914, gdzie Kandinsky współtworzył międzynarodową kolonię artystyczną i poświęcał się intensywnej działalności malarskiej, teoretycznej i organizacji wystaw. Dalej – Moskwa, gdzie od 1917 roku malował mało, ale działał gorączkowo nauczając i tworząc muzea, bo wierzył w rewolucję artystyczną i wiązał nadzieje z bolszewickim reżymem, dopóki nie zorientował się, w jakim zmierza on kierunku i nie wyjechał do Niemiec, porzucając cały swój rosyjski dorobek. Kolejny rozdział życia i wystawy – to Bauhaus, do jego zamknięcia przez nazistów w 1933 roku. I wreszcie – ostatnie dziesięciolecie w Paryżu.

Całą tę trasę przemierzamy stając przed kolejnymi obrazami olejnymi, najczęściej dużymi formatami, zaglądając także do trzech gabinetów w których skupiono rękopisy, akwarele i rysunki z okresu rosyjskiego oraz dokumentację z okresu Bauhausu. Układ ekspozycji pozwala – o ile tłum nie jest zbyt gęsty – na spacery, powroty i porównania.

W. Kandinsky, Wzajemny Akord, 1942, Centre Pompidou, Musée national d'art moderne, Paris, Donation Nina Kandinsky 1976
photo Georges Maguerditchian, ©ADAGP, Paris 2009

W zamierzeniu organizatorów, ta wystawa ma ukazać żelazną konsekwencję Kandinsky’ego w odkrywaniu, eksperymentowaniu i wdrażaniu konsekwencji jego zasadniczego przekonania, że malarstwo może zawdzięczać swą ekspresję jedynie barwom i ich wzajemnym stosunkom na powierzchni płótna, z wykluczeniem wszelkich odniesień figuratywnych.

A przynajmniej takich odniesień figuratywnych, które dają się bezpośrednio skojarzyć. Porównując szkice, obrazy i ich serie przekonujemy się bowiem, że alfabet formalny, wypracowany przez Kandinsky’ego zakorzeniony jest jednak w formach figuratywnych, poprzez kolejne fazy upraszczania i geometryzacji. Ten proces prowadzony jest tak starannie, że te formy, tracąc odniesienie do rzeczywistości, zachowują pełnię jej ekspresji. W obrazach z ostatnich lat życia Kandinsky tak dokładnie panuje nad tą grą, że zaludnia je elementami abstrakcyjnymi, które zaczynają funkcjonować niczym jakieś żywe stworzenia. Kółko się zamyka – świat jest przedstawiony, tylko inaczej.