Książki i autorzy

Biografia czy powieść?

 Sylwia Gibs

Tekst z  15/04/2009 Ostatnia aktualizacja 15/04/2009 16:47 TU

Eliette Abecassis, autorka znanych w polskim przekładzie książek Qumran, Skarb świątyni, Ostatnie pokolenie wydała powieść pod tytułem Mère et fille (Matka i córka) o francuskiej kreatorce mody, Sonii Rykiel i o jej córce Nathalie.

Niektórzy krytycy widzą w Eliette Abecassis przedstawicielkę literatury żydowskiej we Francji ze względu na tematykę jej twórczości: tajemnice świątyni Salomona i życie ortodoksyjnych Żydów w Jerozolimie, tragedia kobiety odtrąconej przez męża za to, że nie urodziła mu dziecka w filmie Kadosh izraelskiego reżysera Amosa Gitaja; Abecassis jest autorką scenariusza, który posłużył następnie za kanwę dla jej powieści pod tytułem La Répudiée (Odtrącona).

Eliette Abecassis, pierwsza po prawej w grupie pisarzy i artystów otaczających Christine Albanel, francuską minister kultury
Crédit photo : didier plowy / mcc

Trudno włączyć w ten nurt najnowszą, krótką powieść Eliette Abecassis o słynnej kreatorce mody, Sonii Rykiel i jej córce Nathalie. Nie jest to biografia, lecz powieść z kluczem, napisana przy współudziale dwóch kobiet, które stworzyły dynastię na czele imperium, jakim jest każdy francuski dom mody.

Temat dla Balzaca

Sonia Rykiel
© Dominique Issermann

Temat ten niewątpliwie działa na wyobraźnię. We współczesnej Francji nie ma wielkich mecenasów sztuki, ale zastępują ich z powodzeniem twórcy mody, kolekcjonujący dzieła oraz interesujących ludzi. Na tym terenie emancypacja kobiet okazała się łatwiejsza niż w innych sferach; niektóre przeszły do legendy, jak Chanel, którą przypomni niebawem film francuskiej reżyserki Anne Fontaine z Audrey Tautou w roli tytułowej.

Tak, jak Chanel, Sonia Rykiel projektowała dla kobiet przystępne kreacje na co dzień i od święta i otaczała się artystami i pisarzami. Jak zostać następczynią „królowej Saint-Germain-des-Près”? Eliette Abécassis wyobraża sobie dialog Sonii i Nathalie, matki i córki, siedzących przy stoliku w historycznej kawiarni Flore, naprzeciwko kościoła Saint-Germain-des-Près.

Sonia Rykiel i jej córka Nathalie
© DR

Chciałam przedstawić moją własną wizję tych dwóch kobiet oraz historię wszystkich córek i wszystkich matek. Wybrałam najistotniejsze momenty ich życia: od narodzin do przekazania władzy, kiedy relacje odwracają się. Na tym etapie matka nie jest już wszechmocna, czasami córka staje się matką własnej matki.

Moment, w którym matka przekazuje berło córce, mianując ją prezeską domu mody, to jeden z tych mocnych momentów życia i powieści, o których mówiła Eliette Abécassis. Autorce zależało także na pokazaniu bliskości, ale też rywalizacji między macierzyństwem a pracą twórczą, które wymagają tak samo niewyczerpanej energii i inwencji.

Modelki domu mody Sonii Rykiel
REUTERS/Benoit Tessier (FRANCE)

Powieść Matka i córka ukazała się w roku czterdziestej rocznicy założenia domu mody Sonii Rykiel. Cały Paryż, czyli garstka wybranych została zaproszona na urodziny, podczas których Nathalie Rykiel sprawiła matce piękną niespodziankę: 40 kreacji zaprojektowanych przez kolegów twórców mody, zaprezentowanych przez jej modelki. Wśród nich jedna, ubrana tylko w płomiennorude włosy – koronę Sonii Rykiel.

Emmanuel Carrère
© Hélène Bamberger/P.O.L

Emmanuel Carrère, autor głośnej książki pod tytułem Przeciwnik (L’Adversaire) i autobiografii pod tytułem Un roman russe (Rosyjska powieść) opublikował raz jeszcze książkę z kategorii literatury faktu pod tytułem D’autres vies que la mienne (Inne życia niż moje własne); książka przyjęta została przez krytyków z niemalże jednogłośnym entuzjazmem.

Autor pisze na wstępie:
Zrządzeniem losu stałem się świadkiem dwóch wydarzeń, których boję się jak ognia. Pierwszym była śmierć dziecka dla rodziców. Drugim, kilka miesięcy później, śmierć młodej kobiety dla jej dzieci i męża. Ktoś mi wtedy powiedział: „jesteś pisarzem, dlaczego nie napiszesz naszej historii”?

Tym kimś jest dziadek małej Juliette, ofiary tsunami na Sri-Lance w 2004 roku. Pisarz jest świadkiem tej tragedii i wielu innych. Ruth, młoda Angielka, nie chce odejść z plaży, z której zniknął jej mąż:

Stoimy kołem wokół Ruth. Jest nieruchoma, nie widzi nas. Łączy nas wspólna myśl, że możemy jeszcze coś dla niej zrobić. Uratować ją, wyrwać z pustki.

Po powrocie do Francji Emmanuel Carrère jest świadkiem kolejnej śmierci, tym razem na raka, we własnej rodzinie. Jego 33-letnia szwagierka, też Juliette, była sędzią. Pisarz spotyka jej kolegę Etienne’a, ich klientów i sąsiadów, i zaczyna o nich pisać:
Zacząłem opowiadać o przyjaźni dwojga sędziów, mężczyzny i kobiety, obojgu chorych i zaangażowanych w obronę rodzin nadmiernie zadłużonych w trybunale w Vienne, w departamencie Isère. Ta książka mówi o życiu i śmierci, o chorobie i skrajnym ubóstwie, o sprawiedliwości i miłości. Mówi tylko prawdę.

Jak pisać na tematy podstawowe, wyznaczające granice i wyżyny naszej ludzkiej sytuacji? Emmanuel Carrère potrafił znaleźć przekonywujący ton. Ani patetyczny, ani oskarżycielski, ani gwałtowny, ani neutralny. Ton, powiedzmy, solidarny, pełen empatii, wspierany solidnym darem narracji, która uskrzydla codzienność i oswaja tragizm, pokazując nam „życia inne niż nasze”.

Ze Sri-Lanki Emmanuel Carrère przenosi nas na francuską prowincję. Wchodzimy razem z nim do tanich domków jednorodzinnych, do supermarketów i domów towarowych, uszczęśliwiających klientów kartami kredytowymi, pogrążającymi ich w długach. Naszym przewodnikiem jest sędzia Etienne Rigal, chory Robin Hood, walczący z niesprawiedliwością, który mówi o raku, że „ta choroba jest częścią jego samego, więc nie może jej nienawidzić”. Razem z pisarzem z Paryża czytelnik zapomina o własnych lękach, własnych frustracjach i przesądach, czuje, że nie jest pępkiem świata, zaczyna inaczej patrzeć na życie i – nawet, w wypadku narratora, inaczej żyć.

Emmanuel Carrère nie ukrywa, że podróż przez „życia inne niż jego własne” odmieniła jego własne życie. Na początku, podczas podróży na Sri-Lankę, myśli o rozstaniu ze swą towarzyszką życia, matką jego córeczki; na końcu – widzi w niej kobietę swego życia w innym wymiarze: kiedy już wie, że szczęście i nieszczęście to nie stany, które można zdefiniować, lecz spojrzenie i sposób przeżywania raczej pozytywny i życzliwy niż negatywny i małoduszny.

W książce Inne życia niż moje własne Emmanuel Carrère rozstaje się z demonami, które w jego innych powieściach wiodły ku zbrodni. Wybiera życie, ale nie za wszelką cenę.