William Blake w Petit Palais

Apoteoza proroka romantyzmu

 Piotr Błoński

Tekst z  07/05/2009 Ostatnia aktualizacja 09/05/2009 09:14 TU

William Blake, Hekata lub Noc radości Enitharmon, akwaforta z akwarelą, ok.1795, Tate
© Tate, London 2008

Twórczość Williama Blake’a (1757-1827) bardzo długo pozostawała we Francji zupełnie nieznana. Podczas gdy jej ponownego odkrycia dokonano w Anglii w latach sześćdziesiątych XIX wieku i od tego czasu stała się ona kanonem angielskojęzycznej kultury, we Francji pierwszych tłumaczeń jego poezji dokonał w latach 20. André Gide, walory jego malarstwa pierwsi docenili surrealiści, a pierwsza i jedyna dotąd poważna wystawa jego twórczości malarskiej i graficznej miała miejsce w Paryżu w roku 1947. Dlatego czynna do końca czerwca wystawa monograficzna w Petit Palais, zorganizowana we współpracy z Muzeum Życia Romantycznego, ma cechy wielkiego wydarzenia w paryskim krajobrazie artystycznym.

Trzeba więc było 200 lat, by w Paryżu na twórczość prekursora angielskiego romantyzmu patrzono nie jak na dziwactwo, lecz jak na oryginalny i płodny rozdział historii sztuki powszechnej. A przecież dziwakiem William Blake był z pewnością, ale dziwakiem natchnionym, przeżywającym i opisującym swoje wizje i widzenia, przelewającym je piórem i pędzlem na papier, wynalazcą osobistej techniki graficznej, by rycinom nadać upragniony charakter „przenośnych fresków”, jak sam je nazywał. Dzieł osobistych Blake’a jest zresztą stosunkowo niewiele: większe powodzenie u publiczności zdobył jako rytownik, reinterpretując dzieła innych, choćby Flaxmana i Fuseliego.

William Blake, Pieśni niewinności, frontospis i strona tytułowa, akwaforta wypukła z akwarelą, 1789
© The Wormsley Library, Grande Bretagne

Idea tej wystawy zrodziła się w naturalny sposób w Muzeum Życia Romantycznego. W realizacji wystawa tak się rozrosła, że pokazana jest w obszernych przestrzeniach Petit Palais. Wstępem są lata nauki – decydujące dla zainteresowań Blake’a średniowieczem i szczególnie gotykiem, następnie jego twórczość jako ilustratora i rytownika.

William Blake, Europa, proroctwo, frontispis, 1794  Manchester University
© 2006 Whitworth Art Gallery

Następnie przechodzimy do prezentacji jego książek z własnym tekstem i ilustracjami wykonanymi ową osobistą techniką – Pieśni niewinności, Pieśni doświadczenia, a dalej do serii dzieł obrazujących osobistą mitologię Blake’a Europa, proroctwo i Ameryka, proroctwo wyłożoną m.in. w Księdze Urizena i Księdze Losa. Kolejny etap, to wielkie barwne akwaforty, których Blake wykonał dwanaście, począwszy od 1795 roku, stosując swą szczególną technikę graficzną, wymagającą malowania czy rysowania specjalnym werniksem bezpośrednio na płycie miedzianej przed wytrawieniem, przez co zasługuje ona na nazwę akwaforty wypukłej: ponadto uzupełniał uzyskany stan barwnymi miksturami swojego pomysłu. Te ryciny są zestawione z rysunkami przygotowawczymi, jak w wypadku The Pity (Litość) – kompozycji, której temat został zaczerpnięty z Macbetha Szekspira: pozwolę sobie zacytować odpowiedni fragment w niepublikowanym jeszcze, nowym przekładzie Piotra Kamińskiego:

A Litość, nagie dzieciątko niewinne,
Osiodła burzę, albo jak Cherubin
Na niewidzialnym, powietrznym rumaku,
Dmuchnie po oczach świata grozą czynu,
Aż wiatr we łzach utonie.

William Blake, Litość, akwaforta z akwarelą,1795
© Tate, London 2008

Inspiracje literackie Blake’a, to temat następnego rozdziału wystawy: ostatni zaś poświęcony jest przykładom wpływu Blake’a na twórczość współczesną, łącznie z fragmentami filmu Jima Jarmusha „The Dead man”.