2003-01-23 Rodin i antyki

 Piotr Błoński

Tekst z  24/01/2010 Ostatnia aktualizacja 24/01/2010 15:16 TU

Proszę popatrzyć na ten klejnot mojej kolekcji; to ten posąg Heraklesa – on jest właśnie taki jakim go sobie wyobrażali Grecy przed Lizypem, jest młodym mężczyzn, którego ciało czerpie siłę z harmonii swych proporcji, boskim modelem giętkości i napięcia, pełnym wigoru ideałem męskiej urody. I nic nie ma takiego w jego postawie, co zakrawałoby na pozę. Ten Herkules wypina się dumnie, ale bez żadnej afektacji. Został uwieczniony w momencie, kiedy nikt na niego nie patrzył: każdy z jego mięśni drży z ochoty do ćwiczenia, ale żadna część jego jestestwa nie wystawia się na niczyj podziw. I tym również sztuka antyku odróżnia się od sztuki akademickiej nawet jeśli ta ostatnia bezprawnie się na antyk powołuje.

Te słowa wypowiedział August Rodin w 1907-ym roku: rzeźbiarz był wtedy już u szczytu sławy, opływał w zaszczyty i zamówienia – toteż mógł pozwolić sobie na spełnianie swej pasji kolekcjonerskiej. Kolekcjonerem był bowiemniezmordowanym: pozostawił po sobie, prócz płócien, rysunków i rzeźb znajomych malarzy – takich jak Van Gogh, Monet, Renoir, Blanche, Laurens, Falguiere, Carriere trzy tysiące antycznych rzeźb i ich fragmentów lub odlewów średniowiecznych i nowożytnych dzieł sztuki i rzemiosła. Z tymi wszystkimi przedmiotami, a w pierwszym rzędzie dziełami antyku, obnował na codzień w swej podparyskiej willi w Meudon, wypełniały one na przemian z jego własnymi i mieszkanie i pracownię – o czym zresztą świadczą zachowane fotografie.

W muzeum Rodina na rogu esplanady Inwalidów urządzono czasową wystawę tych antycznych i średniowiecznych rzeźb do których Rodin był najbardziej przywiązany: kilka antycznych torsów wystawiono na parterze przy wejściu wśród pozostających tam stale rzeźb mistrza, co pozwala zaraz dostrzec i podobieństwa, czy raczej inspiracje, i różnice wynikające z nowatorskiego podejścia rzeźbiarza. W jednej z sal skupiono zaś kilkadziesiąt fragmentów antycznych – bo też do fragmentów, tak jak do rzeźb uszkodzonych czy nadgryzionych zębem czasu Rodin miał wyjątkowe nabożeństwo.

Oto uszkodzone posągi, znalezione w ruinach – mówił Rodin w tym samym 1907-ym roku – czyż właśnie dlatego, że są niekompletne, nie są jeszcze bardziej arcydziełami? Ot na przykład ten tors bez głowy i ramion: czyż harmonia form nie odbudowuje doskonale całej postaci? – Można sądzić, że Rodin niemało się przyczynił do tego, że jesteśmy dziś wrażliwi na estetyczne walory nawet bardzo zatartych świadectw dawnej sztuki, że cenimy jej ślady nie tylko dla ich wartości historycznej. A dla samego Rodina były wzorem i zachętą do pomysłów i poszukiwań – często poprzestawał on sam na torsie bez głowy czy rąk, wtapiał swe posągi w postument albo przeciwnie, sugerował pustką rozwinięcie bryły. Znajdujące się w jego pracowni fragmenty były ponadto swoistym usprawiedliwieniem dla tych prac przed niedowierzającą krytyką.

Z czasem sztuka średniowieczna stała się równorzędnym wobec antyku źródłem inspiracji Rodina: za młodych lat długo żyłem w przekonaniu, jak wszyscy wtedy, że gotyk jest złą sztuką – pisał w roku 1910-tym. Zrozumiałem tą sztukę dopiero po wielu podróżach i niczym trzej królowie, oddałem jej hołd. Ale jako jeden z pierwszych zrozumiałem, że piękno gotyku wynika z siły modelunku który sam powtarza modelunek natury.

Mądra to i pożyteczna wystawa: choć w muzeum Rodina w Meudon można stale oglądać niektóre z wystawianych teraz w pałacyku Biron eksponatów, warto było zwrócić szczególną uwagę na kolekcjonerskie, by tak rzec, zaplecze twórcy, który przed stu laty przestawił na nowe tory całą światową rzeźbę.