2000-02-09 Artyści z Europy wschodniej w Jeu de Paume

 Piotr Błoński

Tekst z  25/01/2010 Ostatnia aktualizacja 25/01/2010 15:02 TU

Galeria Jeu de Paume, w rogu ogrodów Tuileries przy placu Zgody zdobyła się, w ramach oficjalnej celebracji roku dwutysięcznego we Francji, na poczwórną wystawę pt. Tamta połowa Europy, pomyślaną jako panorama bieżącej twórczości artystów z tego obszaru, który, jak czytamy w prezentacji, był przez pół wieku, ze względów politycznych Europą wschodnią, a dziś stał się wschodem Europy. Powiedziałem poczwórna – gdyż składa się ona z czterech następujących po sobie części, z których każdą oglądać będzie można po cztery tygodnie.

By sprostać tak ambitnemu przedsięwzięciu, dyrektor Jeu de Paume Daniel Abadie zaprosił do współpracy troje komisarzy – Loranda Hegyi, dyrektora wiedeńskiego Muzeum Moderner Kunst Stiftung, Wiktora Misiano, redaktora naczelnego Moskow Art Magazine i Andę Rottenberg, dyrektor  Zachęty. Wystawa jest wynikiem nie tylko współpracy ale i wspólnoty przekonań artystycznych tych trojga komisarzy.

Piszą oni we wstępie do katalogu, że podstawą koncepcji wystawy nie jest w żadnym wypadku historyczno-polityczna właściwość obszaru, lecz jego problematyka estetyczna, przy czym zdają sobie oni sprawę z tego że obszar ten stanowi dla zachodniej publiczności terra incognita. Stąd obowiązek odrzucenia pewnych uproszczeń, wtłaczających twórczość wschodnioeuropejską w schematy wywodzone właśnie z sytuacji politycznej, jak przeciwstawianie sztuki oficjalnej sztuce opozycyjnej, awangardy - socrealizmowi itd. Stąd też czujność wobec groźby postrzegania danego twórcy jako przedstawiciela swego kraju co fałszuje odbiór jego indywidualności.

Wystawa dotyczy zresztą twórczości ostatnich lat i takie odniesienia byłyby niedorzeczne, skoro, jak podkreślają komisarze, nawet przed upadkiem żelaznej kurtyny kontakty artystyczne były mimo trudności nader żywe – i to w obie strony. Chodzi więc, jeśli sądzić na podstawie tych deklaracji oraz pierwszej części ekspozycji, otwartej dla publiczności wczoraj, o pokazanie odpowiedzi indywidualnych, ale mających uniwersalny zasięg, na wyzwania i pytania kursujące po wschodnioeuropejskim, jakże urozmaiconym obszarze, nie we wszystkim przecież odmienne od zachodnich.

Kadr pierwszej części wyznaczają hasła – Pamięć, Historia, Biografia. Każda z sal poświęcona jest jednemu artyście. Zaczynamy od podwójnego autoportretu Nebojszy Szerica-Szoby – w mundurze i pod bronią w Bośni oraz, w tej samej dokładnie postawie, jako turysty w Monaco: obok sala Litwinki Egle Rakauskaite, której ściany pokryte są siatką złączonych krucyfiksów, i dopiero intensywny zapach czekolady, z której są odlane, ujawnia konflikt znaczeniowy. Dalszą, wielką salę zajmują ogromne War games Magdaleny Abakanowicz, zranione pnie spowite w stalowe cylindry i szmaty, ostatnią zaś salę na parterze – głośna skądinąd instalacja wideo Katarzyny Kozyry, pt. Łaźnia męska. Ta instalacja otwiera dla sztuki perspektywy na miarę tych, które dla polityki otworzył rozporek Clintona – sztuka odzwierciedla rzeczywistość epoki.

Na piętrze rumuńska grupa subReal dekonstruuje spadek estetyki socrealistycznej misternie podkopując przy tym tabu praw autorskich; Rosjanin Timur Nowikow na haftowane chusty nakleja fotografie świętych i męczenników, reinterpretując po swojemu znaczenie ikony, Mirosław Bałka sugeruje prostymi środkami – drutem, włosiem, kawałkami mydła – dramat ograniczenia przestrzeni bytowania, ograniczenia przechodzącego w agresję.

Domykając listę wymienię jeszcze Braco Dimitrijewicza, drugiego na tej wystawie Sarajewianina, i Węgra Laszlo Fehera i zakończę górnolotnie, twierdząc, że jeśli dalsze trzy części utrzymają poziom, mamy do czynienia z najinteligentniejszą wystawą  współczesnej sztuki wschodniej Europy jaka kiedykolwiek została pokazana w Paryżu, wystawą która burzy przyjęte sądy i rozprawia się ze spojrzeniem każącym odbierać twórczość każdego artysty z Europy wschodniej albo przez pryzmat sztuki znanej z jej zachodniej części, albo jako egzotykę.