2000-03-09 Carpeaux jako malarz i rysownik

 Piotr Błoński

Tekst z  25/01/2010 Ostatnia aktualizacja 25/01/2010 17:40 TU

Dzisiejszy temat, to wystawa malarstwa i rysunków Jean Baptiste  Carpeaux, pokazana w oranżerii Pałacu Luksemburskiego. Brzmi to banalnie, ale nie całkiem, o tyle że Carpeaux, żyjący w latach 1827-1875, zapisał się w historii sztuki nie jako malarz, lecz jako rzeźbiarz. Trzeba było pomysłowości kustosza muzeum w Valenciennes, by nie potraktować twórczości malarskiej Carpeaux jako marginesu zasadniczego dzieła, lecz jako oś wystawy zorganizowanej najpierw – na jesieni ubiegłego roku – właśnie w Valenciennes. Pomysł okazał się dobry – wystawa przybyła do Paryża, a potem będzie jeszcze gościć w Amsterdamie.

Żadnych udziwnień: w kolejnych salach oglądamy kolejne tematy: kopie mistrzów (raczej szkice, traktowane zresztą z dużą samodzielnością), pejzaże -  sceny z życia codziennego, ciało ludzkie, portrety i autoportrety, sceny religijne, sceny dworskie, sceny historyczne. Bardzo prędko przekonujemy się, że Carpeaux, który nigdy nie wystawiał ani nie sprzedawał obrazów i rysunków, warsztat opanował niemniej znakomicie - wiedzieli o tym zresztą od dawna kolekcjonerzy mający upodobanie w tzw. petit-maîtres, znawcy pokrywający ściany swych gabinecików dziewiętnastowiecznymi wedutami z Kampanii rzymskiej, rzuconymi lekkim pędzlem na papier czy płótno scenkami rodzajowymi, czy studiami antycznych ruin i sarkofagów lub rzeźby renesansowej. Ale nie można też powiedzieć, by Carpeaux się w tym specjalizował. Raczej – eksperymentował style i rodzaje, korzystając swobodnie z dorobku historii malarstwa, czerpiąc zarówno z Michała Anioła jak z Rembrandta i Delacroix.

Organizatorzy wystawy nie zamierzali jednak kreować Carpeaux wyłącznie na malarza, co nie miałoby żadnego sensu. Bądź co bądź była to jedna z głównych postaci francuskiej rzeźby połowy XIX wieku, jego mecenasem była rodzina cesarska, pozostawił on w Paryżu takie realizacje jak fronton Opery i Fontanna luksemburska: stylistycznie, zalicza się do nurtu akademickiego, przy czym jest to akademizm umiarkowany.

Frapująca jest pod tym względem sala w której szkice i obrazy olejne są tłem dla dwóch spośród jego najsłynniejszych rzeźb: Flory i Młodego rybaka z muszlą. W tych szkicach, które podkreślają ulotność, chwilowy nastrój, grę światła, ciało ludzkie jest potraktowane o niebo bardziej surowo i realistycznie niż w wyidealizowanych mocno rzeźbach – mimo identycznego tematu i ujęcia.

Możnaby pomyśleć że Carpeaux od realizmu pierwszego szkicowego zapisu  syntetyzuje swój zamiar w kolejnych etapach – poprzez szkice i studia olejne – aż po wygładzony, zrównoważony i wyidealizowany rezultat w postaci skończonej rzeźby. Tymczasem wcale tak nie było. Malarskie wersje tematów podejmowanych w rzeźbie Carpeaux wykonywał po ukończeniu tych rzeźb. Szkice jakie robił do swych rzeźb należały do zupełnie innego procesu.

Jak to, zapytamy, i niedowierzając przeczytamy informację na nowo. Ale jest ona najzupełniej udokumentowana. Przysadzista, niezbyt zgrabna, lecz mocno osadzona Flora z olejnego obrazu, powstała po wygładzeniu ostatniego centymetra kwadratowego na wdzięcznym i proporcjonalnym  marmurowym ciele swego rzeźbiarskiego pierwowzoru: uzyskana szerokimi pociągnięciami pędzla gra barw oleju jest reinterpretacją zdyscyplinowanej gry świateł na powierzchni marmuru. Dlaczego? Tęsknota do koloru? Nie, skoro wiele takich szkiców olejnych Carpeaux wykonał w jednolitej szarobrunatnej tonacji. Sprawdzanie ex-post innych możliwości formalnych? To właściwie nic nie znaczy. Te wyprawy w malarstwo pozostaną chyba tajemnicą Carpeaux, człowieka o psychice skądinąd skomplikowanej, świadomego wewnętrznych napięć – o czym świadczy na wystawie 12 jego coraz bardziej dramatycznych autoportretów.