2000-06-21 Picasso rzeźbiarz

 Piotr Błoński

Tekst z  03/02/2010 Ostatnia aktualizacja 03/02/2010 18:33 TU

W Centrum Pompidou otwarto wielką retrospektywę Picassa jako rzeźbiarza, skupiając tam około trzystu jego dzieł pochodzących głównie z Muzeum Picassa w Paryżu, samego Centrum Pompidou oraz nowojorskiego Museum of Modern Art, ale także z kolekcji prywatnych.

Dorobek rzeźbiarski Picassa jest tak bogaty i potężny, że wychodząc z wystawy trudno się pogodzić z faktem, że przecież jest to tylko fragment jego twórczości: a równocześnie można sobie zadać pytanie, czy należy wystawiać rzeźbę Picassa z pominięciem malarstwa, rysunku, grafiki, ceramiki – bo przecież dzieło tego niewątpliwie najwybitniejszego artysty dwudziestego wieku jest przy całym swym urozmaiceniu jednolite. Te dwie refleksje pośrednio tłumaczą dlaczego obecna wystawa jest pierwszą we Francji retrospektywą rzeźby Picassa.

Trasę wizyty rozpoczyna sala pierwszych brązów: Pikador z r. 1903 wydaje się ekspresjonistyczny, Czesząca się – secesyjna, Błazen i Głowa (Alice Derain) – impresjonistyczne: łączy je zaś widoczna już świadoma deformacja, przechodząca w następnych, takich jak Głowa (Fernande) i Maski  kobiece z lat 1906-1908, w swobodne wykorzystywanie efektów masy i powierzchni, ich autonomizację; można już mówić o kubiźmie, który w pełni ujawnia się w kolejnej głowie Fernande z 1909-ego roku - i oczywiście o relacjach ze sztuką pierwotną, z którą twórczość Picassa i estetyka nowoczesna spotykają się właśnie w tych latach.

Przechodzimy do sali poświęconej kubistycznym konstrukcjom. Ledwo uwolniony od tradycyjnego pojęcia rzeźby, Picasso raz na zawsze zrywa, jak sam mówi, z durną tyranią rodzajów, i nie waha się używać dowolnych materiałów w dowolnej konfiguracji – jeśli ich bryła, forma, barwa czy faktura odpowiadają formalnej potrzebie. W sali tej znajdujemy kompozycje bliskie kubizmowi z okresu syntetycznego, martwe natury z gitarami, fajkami i butelkami – wykonane z drewna, kartonu, drutu, blachy, z elementami gotowymi – jak łyżka do absyntu, czy rurka od piecyka – kompozycje częściowo pomalowane lub zaakcentowane ołówkiem. Są to bardziej obrazy przestrzenne niż rzeźby, ale mieszczą się w rzeźbiarskiej twórczości Picassa jako elementy stale rozbudowywanego przezeń katalogu form plastycznych.

Trzeba pamiętać że Picasso wyjątkowo tylko pozbywał się swych rzeźb – z reguły pozostawały one w jego kolejnych domach i pracowniach, jako rodzaj osobistego alfabetu. Pysznym ćwiczeniem dla badaczy jest odnajdywanie pomysłów i form, elementów i fragmentów tego alfabetu w prowadzonym przez dziesięciolecia dialogu rzeźb, obrazów, rysunków i szkiców Picassa.

Tuż potem pierwsze z długiej serii ażurowych kompozycji z drutu i elementów metalowych – dochodzimy już do końca lat 30-tych – a następnie rzeźby biomorficzne z okresu Boisgeloup: jest to równocześnie powrót do gipsu i brązu, technik niby tradycyjnych – a zarazem zupełne uwolnienie formy. Ciała tych Kąpiących się – stojącej i leżącej - całe w bulwiastych bryłach, asymetryczne, spotworniałe nawet, jeśli tylko szuka się w nich podobieństwa anatomicznego. Oczywiście lepiej nie szukać, bo przecież chodzi o rozkład mas, o dynamikę ich zestawień, o wyważenie ich tak absolutne, że samo w sobie stanowi harmonię. W kolejnej sali – rozwinięcie, monumentalne Głowy Marii Teresy Walter sprowadzone do globalnego owalu, nosa i bulwiastej grzywy z jednym lub dwojgiem wypukłych oczu, szereg równie monumentalnych monstrualnych a pogodnych Kobiet Siedzących.

Trzeba jeszcze podkreślić, że główne etapy trasy zwiedzania uzupełniają sale z mniejszymi formami i szkicami plastycznymi – sam Picasso uważał za artystycznie równouprawnione niezliczone małe formy jakie codzień tworzył. Takie dwie sale sąsiadują z biomorficznymi rzeźbami z okresu Boisgeloup – jedną zaś poświęcono martwym naturom i animalistyce okresu Vallauris w latach czterdziestych, kiedy powstały słynne brązy – Koza, Kobieta z wózkiem, Mężczyzna z barankiem, Ciężarne. Picasso gra tutaj całym swoim katalogiem form, wykorzystując równocześnie klasyczne prawidła rzeźby, deformacje, grę mas i gotowe przedmioty. Wielką zaletą tej ekspozycji jest pokazanie poszczególnych tematów w wielu kolejnych wersjach, co pokazuje jak artysta sam się poniekąd zapładniał krążąc wokół ulubionych motywów i pomysłów.

Kolejny etap, to przepięknie wystawiona w perspektywie korytarza grupa Kąpiących się, wykonana na zamówienie Unesco – są to postaci wycięte z blachy lub drewna: obok, kilka innych figur w podobnej, minimalistycznej technice, w tym frapująca leżąca Kobieta z kluczem. W ostatniej fazie twórczości rzeźbiarskiej Picasso powrócił do zestawień płaszczyzn współgrających ze sobą w przestrzeni – częstokroć podkreślając tę grę barwą – jak w kolejnych wersjach Śniadania na trawie, w projektach pomników czy portretach Dory Maar, na których wystawa się kończy.

Swobody formalne na jakie sobie Picasso pozwalał przez całe życie, ta absolutna wewnętrzna wolność w wyborze i zdolność artystycznego przetwarzania wszystkiego co wpadnie pod rękę – to rzeczy znane i z jego malarskiej działalności. Ale obecna wystawa pokazuje, lepiej niż jakakolwiek wystawa jego malarstwa, jak bardzo formy należące do picassowskiego katalogu związane są z przedmiotem – przedmiotami raczej, gotowymi lub przetworzonymi – i z materią. Wsłuchuje się on w tę materię i z niej, z jej surowości, z jej brutalności, wyprowadadza formę. A pamięć form i ich zestawień jest u Picassa tak rozległa – pisze komisarz wystawy Werner Spies – że wyklucza formy niefiguratywne. Picasso nigdy nie stworzył jakiejkolwiek formy abstrakcyjnej! Każda bowiem jego forma zakorzeniona jest w świecie przedmiotów.

Tak więc w świetle wystawy w Centrum Pompidou rzeźbiarska twórczość Picassa okazuje się kluczem do zrozumienia całokształtu jego twórczości jeśli chodzi o jej formalną ewolucję. Rzeźba Picassa, przynajmniej w niektórych okresach, nie jest wyrazem równoległych poszukiwań artystycznych, lecz ich początkiem.