2001-10-11 Morandi w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża

 Piotr Błoński

Tekst z  08/02/2010 Ostatnia aktualizacja 08/02/2010 16:16 TU

Niewielkie płótna – ot, trzydzieści do 50-ciu centymetrów boku – na nich postawione na blacie stołu butelki, kubki, dzbanki, bańki, kompotierki, pudełka i znów butelki, i tak przez 46 lat, a na wystawie w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża – przez ponad osiemdziesiąt obrazów i rysunków. Niewątpliwe butelki, kubki, pudełka: a według Roberta Irwina, ich autor i bohater wystawy, Giorgio Morandi, jest jedynym naprawdę wielkim abstrakcyjnym ekspresjonistą europejskim. Można się z tą opinią zgodzić chociaż ekspresja Morandiego jest maksymalnie powściągnięta, a abstrakcyjność jego malarstwa perfidna: po pięćdziesiątej martwej naturze z buteleczkami każdy rozumie, że nie chodzi tu o przedmiot.

Kto kocha malarstwo, tego obrazy Morandiego muszą zniewolić. Morandi dowodzi – jak stwierdza Roman Opałka – że malarstwo zawsze jest możliwe.

Zacytowałem opinie dwóch spośród współczesnych artystów których poniekąd stowarzyszono z tą wystawą, prosząc ich o wypowiedzi pośrednio ukazujące głęboki, podskórny wpływ Morandiego. Sama wystawa, zorganizowana z inicjatywy Tate Gallery w Londynie, przeniosła się stamtąd do Paryża gdzie będzie czynna do początku stycznia: została ona przy tym wzbogacona o kilka obrazów z tutajszych kolekcji prywatnych.

Giorgio Morandi żył w latach 1890-1964. Studiował malarstwo w Bolonii, tuż przed 1 wojną interesował się futuryzmem: mobilizację i służbę w armii opłacił długą depresją nerwową. W latach dwudziestych aktywnie uczestniczył we włoskim życiu artystycznym, w 1930-tym został profesorem grafiki w Akademii Sztuk Pięknych w Bolonii. Od tego też roku poświęcił się całkowicie martwym naturom i po trosze pejzażom.

Na wystawie są trzy pejzaże, kilka martwych natur z lat trzydziestych, ale zdecydowana większość dzieł pochodzi z lat 50-tych i 60-tych. Nieodmiennie blat stołu, jako dolna lub środkowa pozioma strefa kompozycji, na nim, nieodmiennie, butelki, dzbanki, pudełka – jedne bardziej skupione, inne ustawione luźniej, przymierzane do siebie z obrazu na obraz, wpływające na siebie nawzajem to odcieniami brudnego fioletu czy zieleni, to przyszarzałym brązem, to znowuż żywymi, rozbielonymi barwami, czy wręcz bielą jak cała seria z białymi butelkami i kompotierkami, która stała się dla jego twórczości emblematyczna.

Z tym, co się dzieje na płótnie, Morandi robi bardzo dziwne rzeczy. Choć wolumen tych przedmiocików kształtowany jest niby akademicko, barwą i cieniem, przynajmniej na pierwszym planie, cała ich grupa objawia się częstokroć jako dwuwymiarowa, niczym obraz w obrazie; precyzyjny, jubilerski rysunek jednych konturów kontrastuje z ledwie naszkicowanymi plamami innych. Oto kilka kubków czy kloców – nie wiem czego to były kloce – każdy w innym, pastelowo-przyszarzałym, ale żywym kolorze, demonstruje grę stosunków barwnych na tle beżowo-brązowych stref tła – tam znowuż użycie na ich wierzchnich powierzchniach tej samej barwy co barwa powierzchni stołu sprawia, iż zastygają monumentalnie, niczym starożytne ruiny w kurzu. Zresztą wielu krytyków i malarzy postrzegało zestawy buteleczek Morandiego jako rodzaj architektury.

W latach 60-tych Morandi często wzburza fakturę, wcześniej prawie jednolitą, co zwiększa dramatyzm kompozycji. Ale nie traci przy tym nic z niepowtarzalnej medytacji jaką jest każdy z tych obrazów, nic z metafizycznej samotniczej wędrówki do granic malarstwa – tego co tak u Morandiego fascynuje cytowanego na wstępie Romana Opałkę.