2001-12-13 Dorobek Jeana Nouvela

 Piotr Błoński

Tekst z  08/02/2010 Ostatnia aktualizacja 08/02/2010 16:51 TU

Jak wystawiać architekturę? Pytanie jest perfidne, bo z definicji nie ma lepszej wystawy dzieła architektonicznego niż ono samo – chodzi więc o wystawianie albo projektów, albo, w wypadku rzeczy zrealizowanych, planów, makiet i fotografii. Plany i makiety odzwierciedlać mają drogę od koncepcji do projektu, od scenariusza do realizacji: fotografie zaś – oszczędzić widzowi wyprawy na koniec świata, gdzie akurat znajduje się oryginał. Fotografie służą też, dodajmy, do podkreślenia niektórych aspektów czy detali dzieła.

Zazwyczaj jednak wybierając się na wystawę dorobku architekta spodziewamy się szkiców, planów i makiet. Na otwartej niedawno w Centrum Pompidou wystawie dorobku Jean Nouvela spotka nas pod tym względem zawód. Architekt, któremu pozostawiono wolną rękę w skomponowaniu wystawy własnych dokonań, wybrał zupełnie inną drogę. W pogrążonych w półmroku salach umieścił wielkie fotografie, których uzupełnieniem są obrazy wyświetlane na ekranach wideo, oraz objaśnienia wypisane własną ręką na ściankach. W połowie drogi, jedna sala jest całkowicie wypełniona hiperrealistycznymi projekcjami wielkiego formatu – w skali 1 do 1: w ostatniej zaś zainteresowani mogą przysiąść przed komputerem i wydobyć zeż szczegółową dokumentację dzieł Nouvela.

Jest tego niemało: 56-letni dziś architekt, znany potocznie jako „łysy z szalikiem", zasłużył na swą sławę nie tylko swoim talentem do mediów i troszkę megalomańskim zachowaniem: ma na koncie około dwustu projektów  i tak prestiżowe realizacje jak  Opera w Lyonie, Instytut Swiata Arabskiego w Paryżu, tamże Fundacja Cartiera, Centrum Kultury w Lucernie: a w trakcie realizacji jest obecnie aż dwanaście jego projektów, jak Muzeum sztuk pierwotnych w Paryżu, tuż koło wieży Eiffla, rozbudowa madryckiego muzeum Reina Sofia, wieża Agbar w Barcelonie, trzy budynki w Nowym Jorku, Muzeum sztuki i historii w Genewie...

Na wystawie w Centrum Pompidou widz przechadza się wśród plansz i ekranów skomponowanych tak, by miał wrażenie że stoi przed danym budynkiem, czy też w jego wnętrzu. Nouvel wykorzystuje w samej wystawie te same elementy którymi posługuje się w swych realizacjach: przezroczystość, świetlistość, zwierciadlane odbicia, nakładanie się planów. Architektura Nouvela, to derealizacja ściany, wirtualizacja materii – ale równocześnie tworzą one przestrzenie tak zdyscyplinowane, że osobiście zaliczam go do klasycystów – wystarczy zresztą zwiedzić fundację Cartiera w Paryżu by się o tym przekonać. Ale to nie wszystko. Już od wielu lat Nouvel coraz bardziej podkreśla związek gmachu z jego otoczeniem: jestem konceptualistą i kontekstualistą – mówi.  Wobec dwudziestowiecznej estetyki akumulacji zadaniem architekta jest dzisiaj nadanie sensu temu wszystkiemu co otacza budynek. I dodaje pyszałkowato: o żadnym z moich budynków nie można powiedzieć, by nie wiedział gdzie się znajduje.

I jeszcze: nie można dziś zadowolić się zbudowaniem jakiejś przestrzeni. No bo jak dzisiaj potraktować relację materii i światła. Elektryczność jest wynalazkiem stosunkowo młodym, a w dziedzinie produkcji szkła dokonano nadzwyczajnych postępów. Łącząc jedno i drugie można uzyskać fenomenalne efekty, uchwycić zmienność, zaprogramować budynek jako funkcję pory dnia, nocy, pór roku, otoczenia... Dodajmy, że w tej wypowiedzi  Nouvel akurat nie mówi o roli natury w jego projektach: zieleni, drzew, ogrodów. Tak jak światło, natura przenika jego budynki  stanowiąc nierozłączny element projektu.

Niektórzy krytycy zarzucili wystawie w Centrum Pompidou, że jest ona pomyślana jako spektakl – a Nouvel gra rolę gwiazdora. Architektura byłaby w jego wykonaniu złudą, przemijającym ciągiem obrazów – złośliwi sugerują nawet że reklam. Ma się ochotę powiedzieć: i co z tego. Niech sobie Nouvel pielęgnuje swą megalomanię, byle dalej projektował, dowodząc, że nowoczesna architektura jest możliwa i jest piękna.