2004-11-24 Turner – Whistler – Monet

 Piotr Błoński

Tekst z  10/02/2010 Ostatnia aktualizacja 10/02/2010 12:48 TU

O tym, że William Turner był jednym z prekursorów impresjonizmu wie każdy student historii sztuki i każdy amator dziewiętnastowiecznego malarstwa; wiadomo też od zawsze o podróżach Claude Moneta do Londynu i jego znajomości, a potem przyjaźni z Jamesem Whistlerem, który także był pod wpływem Turnera. Dlatego wystawę w Grand Palais– której tytuł łączy nazwiska tych trzech malarzy, a zawartość – ich obrazy –  można traktować jako pewne wyzwanie; no bo  w pewnym sensie trudniej zrobić ciekawą wystawę oficjalną, według oczywistego scenariusza, niż narzucać jakąś oryginalną czy wywrotową koncepcję. Oficjalną, bo mieści się ona w ramach obchodów setnej rocznicy Ententy. Scenariusz jest oczywisty, bo związki tych malarzy są udokumentowane, życiorysy opracowane do podszewki, ich znaczenie dla historii malarstwa definitywnie uznane za fundamentalne. Na takiej wystawie  wszystko zależy po prostu od samych obrazów. No i w tym wypadku jest to rzeczywiście uczta dla oka.

Trasę wystawy wyznacza sześć sekwencji: dziedzictwo Turnera, z podkreśleniem otatnich pejzaży miejskich i podmiejskich, widoków Tamizy niknącej w barwnych mgłach: następnie pierwsze dzieła Whistlera i Moneta, między realizmem a impresjonizmem, konkretnie – widoki Tamizy i Sekwany. Przypominam że Claude Monet wyjechał do Londynu w 1870 roku i odkrył wtedy obrazy Turnera niewiele wcześniej przekazane do National Gallery, ale wcześniej widział grafiki Whistlera wykonane około roku 1860. Na wystawie jest cała seria rysunków Whistlera z tego okresu – nadzwyczaj precyzyjnych, przez co wydobywających kontrast pierwszego planu z ledwie zarysowanym tłem. To właśnie po powrocie z Londynu Monet namalował Widok portu w Hawrze, którego zaimprowizowany naprędce tytuł, Impresja - zachód słońca zrobił niespodziewaną karierę dając nazwę całemu kierunkowi malarstwa. Obraz jest oczywiście na wystawie.

Następnie wracamy do Whistlera i jego nokturnów – w których malarz, formalnie czerpiąc z Turnera, oddala się od realizmu w kierunku nienazwanego wtedy jeszcze symbolizmu i pewnej dekoracyjności która jest odległą zapowiedzią secesyjnej dekoracyjności. Związki z symbolizmem są motywem następnej sekwencji – Monet przyjaźnił się z poetą Mallarmé i zapoznał z nim Whistlera; cała sala jest ewokacją tych owocnych związków.

Bohaterką wystawy jest również Tamiza – bo jej widoki powracają na całej trasie. Whistler malował je nieustannie, a już szczególnie wtedy kiedy zainstalował się z umierającą żoną w Hotelu Savoy. Z tego samego miejsca Tamizę malował Monet w czasie swych trzech pobytów w Londynie na przełomie wieków. I już w 1904 roku krytyk paryski Vauxcelles obwołał Moneta spadkobiercą Turnera – jakkolwiek między obrazami tego ostatniego, z ich rozmytymi mglistymi barwami, a mocną fakturą monetowskich pociągnięć pędzla kształtujących kolor jego rozszczepionych elementów są znaczne różnice.

Ostatnim rozdziałem jest spotkanie – poza czasem rzeeczywistym – całej trójki w Wenecji. Turner bywał tam w latach 1819-1840, Whistler około 1880-ego, Monet w 1908-ym. Każdy malował ją po swojemu. Turner zatapiał się w rozemglonych barwach, jego pejzaże weneckie mają coś z onirycznej wizji teatralnej. Whistler ćwiczył swe nokturny. Monet brał za łeb – jeśli wolno tak się wyrazić – fasady weneckich pałaców wraz z ich odbiciami w wodach kanału, którego drobne fale tak znakomicie podkładają się pod impresjonistyczną technikę.Każdy malował więc po swojemu, i dlatego ostatni etap wystawy jest też kresem ich artystycznego dialogu.

Z wystawą można zapoznać się poprzez internet – www.rmn.fr/turner- whistler-monet .