2006-09-06 Vlop-art

 Piotr Błoński

Tekst z  12/02/2010 Ostatnia aktualizacja 12/02/2010 10:53 TU

W Paryżu, jak w każdej szanującej się stolicy, jest muzeum poczty. Mieści się ono nieopodal dworca Montparnasse, przy bulwarze Vaugirard: jest ono dosyć ciekawie urządzone, i pewnie miałoby szersze powodzenie gdyby nie konkurencja dwustu innych paryskich muzeów. Udałem się tam jednak nie po to by patrzeć na znaczki, mundury poczmistrzów lub pierwszy francuski model przenośnego aparatu Morse’a – choć i to widziałem i oglądałem nie bez przyjemności – lecz by zdążyć w ostatnich jej dniach na wystawę 350-ciu kopert listowych, ozdobionych w latach 80-tych przez rosyjskich artystów – przeważnie nonkonformistów, którzy byli przez reżym pozbawieni możliwości wypowiedzi publicznej.

Ta kolekcja należy do francuskiego dyplomaty Georgesa Matchereta, który będąc wtedy na placówce w Moskwie eksplorował niezależne środowiska artystyczne i prosił poznawanych artystów o przysyłanie czy dostarczanie mu ilustrowanych przez siebie kopert: na apel odpowiedziało około dwustu twórców: kopert przysłali około ośmiuset. Matcheret ukuł dla tej kolekcji nazwę „vlop-art” – od francuskiego słowa enveloppe – koperta.

Jest ona też nader cenna z tego względu, że wśród autorów jest kwiat malarzy niezależnych z lat 60-tych, 70 –tych i 80-tych, spośród których wielu stało się po upadku komunizmu znanych na całym świecie jak Ilia Kabakow, Oskar Rabin, Erik Bułatow, Aleksander Popow: wielu z nich osiedliło się zresztą we Francji, jak Tatiana Nazarenko, Anatol Putilin, Władimir Jankielewskij.

Ponieważ poza samą zasadą ilustrowania koperty nie było żadnych ograniczeń, reprezentowane są wszelkie możliwe tendencje – portrety i karykatury, pejzaże, kompozycje figuratywne, popart, abstrakcja, soc-art, nawiązywanie do tradycji konstruktywistycznej obok reagowania na zachodnie nowinki. Jest to swoisty skrót historii malarstwa ostatnich dziesięcioleci ZSRR i pierwszych lat po jego upadku, sztuka nieagresywna, ale bezkompromisowa w pomysłach, balansująca między medytacja a surrealizmem, czy może raczej absurdem.

W kolekcji są też reprezentowani artyści post-dysydenccy z Moskwy i Leningradu – Karen Papykian, Zoe Brovina... żelazny uścisk reżymu w stosunku do artystów nieco się rozluźnił za Gorbaczowowskiej pierestrojki zanim całkiem się nie rozwiał: Wszystkie te koperty łączy tylko jedna cecha – nie jest to sowiecka sztuka oficjalna. Osobne miejsce zajmują karykaturzyści – sąsiadują ze sobą koperty więzionego w Gułagu Wiaczesława Sisojewa, oficjalnego satyryka w latach stalinowskich Borisa Jefimowa,  i Władimira Moszałowa, do dziś redaktora Krokodila.

Wartość tej kolekcji nie wynika tylko z politycznych okoliczności w jakich powstawała ani nie jest funkcją późniejszej kariery wielu z tych artystów. Matcheretowi naturalnie należy oddać hołd – mało kto na Zachodzie interesował się niezależną sztuką za żelazną kurtyną, i nawet wśród chronionych immunitetem pracowników dyplomacji, mało kto podejmował względne ryzyko kontaktów z trefnymi według reżymu twórcami. Ale żeby tę wartość docenić, trzeba pamiętać, że na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, choć naturalnie używano tak kopert jak i wszelkich podłoży, w komuniźmie choćby z braku innych materiałów, ale takiego rodzaju działania artystyczne jakie zainicjował Matcheret były najzupełniej niebanalne.