ترانۀ ناسروده

سروده هایی برای وطن

به قلم : فرید وهابی

تاریخ انتشار مقاله  02/10/2009 به روز شده  02/10/2009 16:53 TU

عارف قزوینی - درویش خان

از سی سال پیش تاکنون، شعرهای زیادی در بارۀ "وطن" و "ایران" سروده شده، اما باید گفت که در اکثر موارد، محتوای آنها چیزی جز شعارهای تکراری نبوده است.

معروف است که نخستین ترانه ها یا تصنیف های وطنی را نسل عارف و درویش خان خلق کرد. بعد از آنها، کلنل وزیری و روح الله خالقی سرود سازی را در ایران رواج دادند.

اما همۀ آثار "وطنی" الزاماً سرود نیستند. هرچند که سرود نیز به معنای معاصر آن تعریف چندان دقیقی ندارد.

به نظر می رسد که واژۀ سرود، بیشتر ناظر به نوع موسیقی باشد تا به شعر. تقریباً تمام سرودهایی که در شصت سال اخیر در ایران ساخته شده اند، یک وجه مشترک دارند و آن، شکل موسیقی است که به طور کلی خصوصیات "مارش" را داراست.

تنها عکسی که در منابع مختلف از موسیو لومر دیده می شود

مارش در آغاز به همۀ قطعات موسیقی نظامی گفته می شد که برای همراهی حرکت پیاده نظام و رژۀ نیروها ساخته شده بود. بیهوده نیست که ریشۀ سرودهای معاصر ایرانی را باید نزد موسیو لومر* معروف یافت که خود ارتشی بود و به قول بعضی منابع، در کشور فرانسه معاونت دستۀ موزیک سربازان گارد را به عهده داشت. او به مدرسۀ نظام دارالفنون آمده بود تا به امور موسیقی ارتش نظم و ترتیبی بدهد.

 

شاید هنوز اهمیت نقش و تأثیر این افسر فرانسوی در موسیقی ایرانی به درستی روشن نشده باشد. نباید فراموش کرد که غلامحسین درویش هم در همین مدرسۀ موزیک نظام بود که چشمش به موسیقی اروپایی باز شد و رخوت و یکنواختی موسیقی اجدادی خود را بهتر درک کرد و سپس در صدد اصلاح و نوآوری برآمد. و بالاخره این نکته را هم باید به یاد داشت که علینقی وزیری هم "کلنل" بود.

 

به هر صورت بدیهی است که موسیو لومر برای آموزش شاگردان ایرانی خود و برای ساختن قطعاتی که در ایران باب شد، از سنت اروپایی مارش بهره گرفت و تلاش کرد که این فرم غربی را با ملودی های ایرانی هماهنگ کند.

 

 

دستۀ موزیک نظام

اما همانطور که گفته شد، وجه مشترک قطعات "وطنی" فقط سخن گفتن از "میهن"، "ایران" یا "وطن" است و از نظر موسیقایی، هیچ ویژگی مشخصی ندارند.

سخن گفتن از وطن البته می تواند لحن ها و شیوه های گوناگون داشته باشد. نالیدن از دوری از وطن، یا فراخواندن برای ساختن وطن یا ستایش نیکی ها و زیبایی های وطن، همه و همه اشعار وطنی به حساب می آیند.

از سی سال پیش تاکنون، شعرهای زیادی درهمۀ این سبک ها و شیوه ها سروده شده، اما باید گفت که در اکثر موارد، محتوای آنها چیزی جز شعارهای تکراری نبوده است.

دقت به این اشعار "وطنی" حداقل یک نکته را به وضوح نشان می دهد و آن این که گفتن از وطن و در عین حال حرف تازه زدن کاری است بس دشوار.

 

 

*Alfred Jean-Baptiste Lemaire