اقتصاد ایران

بیکاران جوان و تحصیلکردگان بیکار

به قلم : ناصر اعتمادی

تاریخ انتشار مقاله  23/12/2009 به روز شده  13/01/2010 14:55 TU

شهرداری منطقۀ یک خرم آباد اخیراً اعلام کرد که در پی استخدام ١٢٠ رُفتگر مورد نیاز خود متوجه شد که ١١٣ تن از آنان دارای تحصیلات دانشگاهی بوده اند.

ارقام موجود نشان می دهند که واقعۀ شهرداری منطقۀ یک خرم آباد، نه رویدادی استثنایی، که در نوع خود آئینۀ دلواپسی و بحران بیکاری فراگیری است که بیش از همه علاوه بر جامعۀ جوان، بخش تحصیلکرده همین جمعیت را تحت تاثیر قرار می دهد و در عین حال از بی برنامگی و بی تناسبی مفرط میان بازار کار و آموزش عالی کشور پرده برمی دارد.

آمار موجود در زمینه پذیرش دانشجو از رشد بی سابقۀ شمار دانشجویان در سطوح مختلف تحصیلی حکایت دارد : از سال ٨٢  تا سال ٨٧ شمار دانشجویان مقطع کارشناسی بیش از ٢٫٥ برابر رشد داشته و برای جلوگیری از ورود آنان به بازار بی رمق کار ظرفیت تحصیلات تکمیلی دانشگاه ها نیز به طرز چشمگیری گسترش یافته است؛ به طوری که شمار دانشجویان کارشناسی ارشد در همین فاصله بیش از دو برابر افزایش یافته است.

رشد مهار گسیختۀ شمار فارغ التحصیلان دانشگاهی تغییرات کیفی و کمّی در ترکیب بیکاران کشور و به تبع نیروی معترض اجتماعی به وجود آورده است؛ به طوری که تنها در پنج سال گذشته شمار دانشگاهیان بیکار معادل ٦٦٪ بیشتر شده است.    

در حال حاضر٨٧٪ بیکاران ایران را جوانان تشکیل می دهند. به بیان دیگر، سه چهارم جوانانی که بین شانزده تا سی سال سن دارند فاقد کار هستند. در این بین، به اعتراف وزیر علوم و آموزش عالی جمهوری اسلامی، سالانه تنها بین ١ تا ١٫٥ میلیون فارغ التحصیل به شمار متقاضیان کار اضافه می شود و بر پایه آمار رسمی ٤٥٪ کل بیکاران ایران را دانش آموختگان این کشور تشکیل می دهند.

با این همه، پی آمدهای بیکاری به خود بیکاران محدود نشده بلکه ٤٠٪ جمعیت کل کشور یعنی بیش از ٢٨ میلیون نفر را تحت الشعاع قرار داده و به زیر خط فقر مطلق و نسبی فرونشانده است.  

بر اساس پیش بینی ها جمعیت جوان ایران تا سال ١٤٠٠ بالغ بر ٦١ میلیون نفر خواهد شد و در صورتی که مقامات تنها بخواهند نرخ بیکاری کنونی را که بین  ١٨ تا ٢٠٪ جمعیت فعال برآورد می شود حفظ کنند، ناگزیرند ٢٩ میلیون فرصت شغلی در یازده سال آینده به وجود آورند. با این حال، آمار رسمی نشان می دهد که اقتصاد دولتی ایران در پنج سال گذشته برغم صرف صدها میلیارد دلار درآمدهای نفتی نه تنها متناسب با نیاز جامعه شغل ایجاد نکرده، بلکه دست کم ٣٠٠ هزار فرصت شغلی موجود را نیز از بین برده است.    

در این حال، اگر تنها حدود ٢٫٨٪ بیسوادان کشور بیکار به شمار می روند، متوسط بیکاری تحصیلکردگان ٤٫١٥٪ است و حدود ٧٦٪ شاغلان دارای مداراک دانشگاهی هیچ تناسبی میان شغل و رشتۀ تحصیلی خود مشاهده نمی کنند.

به عبارت دیگر، نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دو برابر نرخ بیکاری افراد زیردیپلم یا بیسواد است و ٧٩٪ بیکاران کل کشور هرگز موفق به پیدا کردن کار نشده اند.

فقدان فرصت شغلی برای تحصیلکردگان از جمله عوامل تعیین کنندۀ فرار مغزهاست که سالانه شامل ١٠٠ تا ٢٢٥ هزار نفر از متخصصان و تحصیلکرده های ایران می شود.

 به دیگر کلام، بیسوادن در قیاس با تحصیلکردگان با مشکلات به مراتب کمتری برای به دست آورن کار روبرو هستند و همین در نوع خود از بهره وری بسیار پائین در اقتصاد ایران خبر می دهد.

در واقع، سیاست بهره وری در ساختار کنونی اقتصاد ایران نه فقط ناممکن است، بلکه نیز در صورت اجرا شدن بسیار ضداشتغال خواهد بود، خصوصاً اینکه چه در دستگاه های دولتی و چه در واحدهای تولیدی غالباً کار ١ نفر را بین ٣ تا ٥ نفر انجام می دهند.

در واقع، اجرای بهره وری در دولت مستلزم کاهش کارمندان وزارتخانه ها از ٥٦٠ هزار نفر (به استثناء البته سه بخش آموزش، درمان و دفاع) به ١٠٠ هزار نفر است. دامنۀ بی تناسبی میان نیروی کار و بهره وری در دستگاه دولتی تا آنجاست که هم اکنون شمار بازنشستگان وزارتخانه ها معادل تعداد شاغلان آنهاست.  

بحران بیکاری به ویژه بیکاری فارغ التحصیلان و جوانان – که اکثریت جامعه را تشکیل می دهند – آنان را به یک نیروی دائماً معترض بدل کرده که در اصطحکاکش با مناسبات قدرت بنیه درونی و تحّرک ساخت سیاسی را سخت تحلیل برده است. امتزاج ناکارآمدی ساخت سیاسی و نیروی جوان عاصی که به سمت دیگری می رود نظام سیاسی مذهبی را در ایران با مخاطرات جدی روبرو کرده است.