گروه ٢٠ و ایران

دلایل عدم حضورایران در کنفرانس گروه 20

به قلم : رضا تقی زاده

تاریخ انتشار مقاله  31/03/2009 به روز شده  02/04/200910:10 TU

با هدف دست یافتن به راهکارهای هماهنگ در جهت خروج سریعتر از بحران جاری اقتصادی، رهبران و نمایندگان بیست کشور قدرتمند جهان، روز دوم آوریل در لندن تشکیل جلسه میدهند. با توجه به مشارکت فعال کشورهایی مانند ترکیه، عربستان سعودی، اندونزی و مکزیک در کنفرانس گروه-20 ، عدم حضور ایران در گرد همایی یاد شده محسوس تر از پیش به نظر میرسد.

گروه 20 پس از بروز بحران مالی جهانی اواخر دهه 1990،از راه تلفیق حضور کشورهای بزرگ جهان، موسوم به گروه-7، با کشورهای معتبر در حال رشد، شکل گرفت. هدف از گرد همایی یاد شده، هماهنگ کردن تمامی قدرتهای موثر اقتصادی جهان در جهت فائق آمدن هر چه سریعتر بر بحران اقتصاد آن روز اعلام شده بود.

 

 سابقه گروه-20

پیش از شکل گرفتن رسمی گروه- 20 ، ابتدا در سال 1998 ، با ابتکار کشورهای موسوم به گروه- 7 ( که روسیه نیز بعدا به آنها ملحق گردید) از گروه- 22 برای شرکت در یک کنفرانس اقتصادی و مالی در واشنگتن دعوت بعمل آمد. این گروه مسئولیت بررسی وجوه مشترک بحران مالی آن روز جهان را عهده دار شده بود.

پس از آن و با اهدافی مشابه، در سال 1999 گروه-33 شکل گرفت. با وجود فراخواندن تعداد بیشتری از کشورهای روبه رشد در گرد همایی مزبور، ایران همچنان در آن حضور نداشت.

ترکیب گروه 20

گروه-20 مرکب است از وزیران دارایی و روسای بانکهای مرکزی 19 کشور جهان : آرژانتین، استرالیا، برزیل ، کانادا، چین، فرانسه، آلمان ، هند، اندونزی،ایتالیا، ژاپن، مکزیک، روسیه، عربستان سعودی، افریقای جنوبی، ترکیه، بریتانیا، امریکا، بعلاوه نماینده اتحادیه اروپا. نماینده اتحادیه اروپا در گروه 20 رییس دوره ای جامعه اروپا است ( در سال جاری جمهوری چک).

بمنظور اطمینان خاطر از حضور تمامی عوامل موثر در تحولات اقتصادی جهان، در جلسات گروه-20 از رییس بانک جهانی، سازمان جهانی پول نیز دعوت بعمل می آید.

به این ترتیب در اجلاس گروه-20 تمامی کشورهای صنعتی، و قدرتهای روبه رشد اقتصادی از تمامی مناطق جهان حضور می یابند. کشورهای یاد شده در مجموع، 90 در صد تولید ناخالص جهانی و 80 در صد تجارت جهانی را در اختیار دارند. بعلاوه دو سوم جمعیت جهان نیز در کشورهای عضو این گروه قرار دارد.

 گروه-20 با ترکیبی قدرتمند، دارای مشروعیت کافی برای تصمیم گیری در مورد مشکلات اقتصادی، مالی جهان و همچنین اتخاذ سیاستهای موثر در جهت توسعه تجارت بین الملل است.

 دلایل غیبت ایران

با وجود در اختیار داشتن 7 در صد مجموع مواد خام جهان، 10 در صد از مجموع ذخایر نفت خام دنیا ( مقام دوم جهان بعد از عربستان) ، 16 در صد از مجموع ذخایر گاز طبیعی دنیا ( مقام دوم جهان بعد از روسیه) و داشتن 1 در صد از جمعیت مجموع جهان، ایران ، که از نظر وسعت نیز کشوری بزرگ محسوب میشود ( سیزدهمین کشور دنیا)، تاکنون به هیچ یک از گرد همایی های یاد شده دعوت نشده است.

حال آنکه با توجه به ترکیب مواد خام، ذخیره انرژی، میزان جمعیت و وسعت خاک، ایران به راحتی قادر است در ردیف ده قدرت بزرگ اقتصادی جهان قرار گیرد.

از لحاظ قدرت اقتصادی، رتبه ایران هم اکنون در ردیف 35 تا 40 جهانی قرار دارد. از نظر شاخص های آزادی اقتصادی نیز ایران در بین 24 کشور منطقه در ردیف 21 قرار گرفته است.

ازلحاظ آزادی تجارت، ایران در سال گذشته با 4 /57 امتیاز، آزادی پولی با 3/61 امتیاز، نیروی کار با 8/43 امتیاز در ردیف پایین ترین کشور ها و از لحاظ فساد مالی با 27 امتیاز در ردیف بالاترین کشورهای جهان قرار داشته است.

 از لحاظ دارا بودن اقتصاد آزاد، که در آن بخش خصوص قادر به فعالیت بدون مزاحمت بشود، ایران طی سال 2008 در پایین ترین ردیفهای دنیا قرار داشته است. بعبارت دیگر ایران دارای اقتصاد بسته دولتی است. از لحاظ دارا بودن مرتبه اقتصاد بسته و دولتی در جهان، کشورهای کره شمالی، کوبا، زیمباوه، برمه، ترکمنستان، ایران، بلاروس، بنگلادش و ونزوئلا به ترتیب از پایین به بالا قرار دارند که مکان ایران در میان آنها مشخص است.

لازم به یاد آوری است که آزادی اقتصادی در کشورهای جهان با افزایش درآمد سرانه، دارای رابطه مستقیم است. به این ترتیب که کشورهای دارای اقتصاد بازتر از تولید ناخالص بالاتر و درآمد سرانه بیشتری بر خور دارند.

مؤسسه تحقيقاتي بيزينس مانيتور، در تازه‌ترين گزارش خود در زمينه ريسك‌پذيری اقتصادی كشورهای جهان، ايران را در كوتاه مدت در مكان 38 جهان ( ردیف هفتم خاورميانه ) و در بلند مدت در مكان 50 جهان جای داده است.

در ريسك‌پذيری اقتصادی كوتاه مدت، امارات متحده با امتياز 87 امتیاز در مكان اول خاورميانه ومکان پنجم جهان جاي گرفته است. عربستان و كويت با امتيازهاي 84 و 83 در مكانهاي دوم و سوم خاورميانه و نهم و دهم جهان قرار دارند.

درهمين حال قطر، بحرين و عمان پيش از ايران و در مكان‌هاي جهارم تا ششم خاورميانه قرار دارن. امتياز اين كشورها به ترتيب 83، 80 و 77 و رتبه بندي جهاني آنها به ترتيب 10، 20 و 24 اعلام شده است. . به این ترتیب سرمایه گذاران خارجی بدلیل خطر پذیری بیشتراقتصادی رغبتی برای سرمایه گذاری در ایران از خود نشان نمیدهند.

این در شرایطی است که مطابق سند چشم اندازه بیست ساله که از سوی مقامات ایران برای تعیین هدفهای اقتصادی میان مدت آن کشور تدوین شده، قرار است تا سال 1404 ایران در ردیف نخست خاورمیانه قرار گیرد.

مطابق گزارشی دیگری که مجله اکونومیست در زمینه (تناسب) فضای تجاری انتشار داده ،ایران در فاصله سال‌هاي 2008 تا 2012، با 4.63 امتیاز، در مقایسه با 82 کشور دیگر جهان، در مكان هفتاد و هشتم قرار گرفته است. از این لحاظ و در مقایسه با کشورهای منطقه، ایران در ميان 17 كشور خاورميانه، جايگاه پانزدهم را به خود اختصاص داده است.

 اكونوميست در بخش ديگری از گزارش خود، فضای تجاری ايران طي پنج سال گذشته را مورد ارزيابی قرار داده و با در نظر گرفتن 3.58 امتیاز از این لحاظ آنرا در مكان 81 جهان و 16 خاورميانه قرار داده است.

 رشد کشورهای کوچک

ترکیه بدون در اختیار داشتن منابع نفت و گازو تنها با تکیه بر افزایش تولیدات صنعتی و توسعه تجارت و بر خورداری از اقتصاد آزاد طی ده سال گذشته از شرایط " مرد بیمار اروپا " خارج و اینک با قریب به یک تریلیون دلار درامد ناخالص ملی در مقام پانزدهمین اقتصاد بزرگ جهان قرار گرفته است.

درجدول تولید ناخالص داخلی که در سال 2007 از سوی بانک جهانی منتشر شده است اندونزی، کشور دیگری که در کنفرانس گروه – 20 حضور دارد، با 841 میلیارد دلار در ردیف 16 جهان، ترکیه با 657 میلیارد و 91 میلیون دلار در ردیف هفدهم و ایران با وجود برخورداری از ثروت نفت و گاز با 270 میلیارد و 937 میلیون دلار در رتبه 29 جهان جای داشته است.

 از نظر نرخ تورم درسال 2008 میلادی ایران در میان 225 کشور جهان در ردیف 219 قرار داشته است. ایران همچنین با داشتن بالاترین نرخ تورم در ردیف اول خاورمیانه قرار دارد. در صورت اجرای طرح تحول اقتصادی، ايران از این لحاظ در رتبه اول جهاني قرار خواهد گرفت.

درصورت پایان یافتن در آمد های ارزی ناشی از صادرات نفت، اندازه های اقتصادی ایران بازهم کوچکتر خواهد شد. تاثیر سریع کاهش درآمد های ارزی سال جاری ایران، بدلیل کاهش قیمتهای نفت خام، در کوچکتر شدن شاخصهای قدرت اقتصادی ایران هم امنون قابل تشخیص است.

 نتایج اقتصاد دولتی

به یاری این شاخصها، ترسیم بخشی از مشکلات و شرایط حاکم بر اقتصاد ایران، که عمدتا ناشی از اعمال اقتصاد دولتی است، تا حدودی امکان پذیر میگردد. در حقیقت، به دلیل اعمال کنترل دولتی و بزرگ تر شدن مستمر حجم دولت، به بهانه اعطاء یارانه ها و کنترل قیمتها، اقتصاد ایران بمیزان زیاد از اندازه های طبیعی خود دور نگاه داشته شده است.

کوچک ماندن اندازه های اقتصادی ایران، طبیعتاً، از میزان تاثیر گذاری و اهمیت آن در اقتصاد و تجارت جهانی نیز کاسته است. به بازی نگرفتن ایران در صحنه اقتصاد جهانی منجمله کنار گذاشتن آن از جرگه کشورهای موسوم به گروه-20، به گونه ای، انزوای اقتصادی است که به آن کشور تحمیل میشود.

عدم حضور ایران در جمع کشورهای گروه-20 نه تنها به دلیل کوچک ماندن اندازه های اقتصادی ایران، که همچنین ناشی از انزوای سیاسی ایران نیز بوده است. انزوا سیاسی کنونی در حالی به ایران تحمیل شده، که جغرافیای سیاسی آن کشور بر قابلیتهای فراوان آن در حل مشکلات منطقه ای تاکید میورزد.

 دایره نحس

درعمل، کوچک ماندن اندازه های اقتصادی کشور، با وجود قابلیتهای وسیع طبیعی آن، از اهمیت بالقوه ایران در جهان کاسته است. انزوای سیاسی ایران نیز به تشدید این شرایط یاری داده است. تاثیر گذاری اندک اقتصادی ایران بر اقتصاد جهانی، ادامه انزوای سیاسی ایران و گذشتن از کنار آنرا برای بقیه جهان آسان تر ساخته و به این ترتیب به تشکیل یک دایره منحوس انجامیده است.

کوچکتر شدن اندازه های طبیعی ایران در معاد لات قدرت جهانی و کاهش یافتن نقش سازنده آن، در صورتی ادامه یافته که کشورهای منطقه با تکیه بر اقتصاد آزاد و بر خورداری از منابع طبیعی، نیروی کار داخلی و یا نیروی کار وارداتی و همچنین جذب سرمایه خارجی و تکنولوژی پیشرفته، قدرت اقتصادی خود را به نحو چشمگیری افزایش داده اند.

حضورعربستان، اندونزی و ترکیه در کنفرانس گروه 20 در لندن و غیبت ایران در گردهمایی یاد شده، نتیجه مستقیم کوچک شدن نقش سازنده ایران در تحولات اقتصاد جهانی است.