W bok od autostrady

Opery rosyjskie, Diagilew i Muzeum Kostiumu

 Agnieszka Kumor

Tekst z  29/11/2009 Ostatnia aktualizacja 28/01/2010 16:51 TU

Kostium z "Borysa Godunowa"
© CNCS

Z okazji stulecia występów Baletów rosyjskich we Francji, Muzeum Narodowe Kostiumu Scenicznego w Moulins, w Owernii (CNCS) zaprasza na wystawę kostiumów do oper kompozytorów rosyjskich, zrealizowanych przez Serge'a Diagilewa (12 grudnia 2009 - 16 maja 2010). Występy rosyjskich śpiewaków na początku XX wieku podbiły serca paryżan, a bogata oprawa scenograficzna pokazanych przez nich spektakli zrewolucjonizowała myślenie o teatrze i sztuce. Wejdźmy zatem w magiczny i okrutny świat Borysa Godunowa, Śnieżynki, Iwana Groźnego i Chowańszczyzny.

Centre National du Costume de Scène w Moulins (Owernia)
© CNCS

Dzieje pewnego muzeum

Perypetie losu, niepewny bieg historii i intuicja kierownictwa Opery Paryskiej, przeczuwającej, że ma oto do czynienia z wydarzeniem, które w historii rosyjskiego teatru może się już się nie powtórzyć, zadecydowały, że kostiumy z tych czterech produkcji znajdują się dziś w zbiorach stałych francuskiego Muzeum Narodowego Kostiumu Scenicznego w Owernii. Centre National du Costume de Scène w Moulins otwarte zostało w roku 2006, w XVIII wiecznym budynku garnizonu kawalerii, jako muzeum państwowe, przez ówczesnego ministra kultury i komunikacji, Renaud Donnedieu de Vabre. W inauguracji placówki, wśród towarzyszących mu osobistości znalazł się Christian Lacroix, francuski kreator mody i prezes rady administracyjnej muzeum. To miejsce jest doprawdy wyjątkowe na skalę światową, gdyż rzadkością są placówki publiczne zajmujące się wyłącznie materialnym dziedzictwem teatru.

Tu na marginesie wygłośmy hymn pochwalny na cześć naukowców i pracowników Muzeum Teatralnego w Warszawie, których wysiłki, wobec mizerności budżetu, graniczą z cudem. Muzeum warszawskie mieści się w gmachu Teatru Wielkiego - Opery Narodowej i, prócz eksponatów scenograficznych w szerokim tego słowa rozumieniu, posiada dokumenty, korespondencję artystów, rękopisy, starodruki, afisze, plakaty, programy i pamiątki teatralne, jak również niezwykle cenną bibliotekę egzemplarzy teatralnych, nut i płyt.

Kostium z "Iwana Groźnego" (szczegół)
© CNCS

Konserwatorzy francuskiego muzeum pieniędzy mają trochę więcej z racji faktu, że cieszy się ono statusem muzeum narodowego; prowadzą badania naukowe, konserwują kostiumy i dekoracje teatralne (zwłaszcza te malowane na płótnie wymagają nieustannej uwagi) i przygotowują je do ewentualnych wystaw, takich jak obecna. W ich gestii pozostaje ok. 9000 kostiumów ze sztuk teatralnych, spektakli operowych i baletowych przekazanych przez francuską Bibliotekę Narodową, Komedię Francuską i Operę paryską, do których dołączyły dary innych placówek i osób prywatnych. Dla bogatych zbiorów wybudowano specjalny magazyn zaprojektowany przez francuskiego architekta, Jean-Michela Wilmotte'a. Osiem sal wystawowych przeznaczonych jest na ekspozycje czasowe, kostiumy i makiety sceniczne prezentowane są w witrynach, wyposażenie jednej z sal w olinowanie i kulisy pozwala na umieszczenie kostiumów w ich naturalnej scenerii, czyli w dekoracjach teatralnych. Nie zabrakło sal na wykłady, audytorium i centrum dokumentacji.

Kostium z "Chowańszczyzny"
© CNCS

Opery przed Baletami

Na wystawie „Opery rosyjskie w przededniu Baletów rosyjskich” zgromadzono 130 kostiumów z produkcji scenicznych w reżyserii Serge'a Diagilewa, zaprezentowanych w Operze paryskiej i innych teatrach stołecznych w latach 1908-1918. Kiedy Niżyński i Pawłowa przybyli do Paryża w roku 1909, leżał on już plackiem przed rosyjskimi widowiskami operowymi. W roku 1908 w Pałacu Garnier święcił triumfy Borys Godunow Mussorgskiego z Fiodorem Szaliapinem w roli tytułowej. Jego imponujące, haftowane w złocie kostiumy zaprojektował Bilibin. Zachęcony tym triumfem Albert Carré, dyrektor Opéra-Comique, dał w swym teatrze Śnieżynkę Rymskiego-Korsakowa. Rysunki Bilibina zrealizowała księżna Teniszew.

Kostium z "Chowańszczyzny"
© CNCS

Kolejna opera, Syberia Giordano, miała swą premierę w roku 1911, w Pałacu Garnier. Wykorzystano w niej kostiumy wypożyczone z Moskwy przez Teatr Bolszoj. Zaprojektował je Gołowin do moskiewskiego przedstawienia Iwana Groźnego w 1901 r.(współpracując z etnografem, Sizowem). I wreszcie w roku 1918, roku skandalu Święta wiosny Igora Strawińskiego, dwa spektakle: wznowienie Borysa Godunowa oraz Chowańszczyzna, również Moussorgskiego, do której malowaną w żywe kolory i geometryczne wzory scenografię przygotował Fiedorowski.

Kostium ze "Śnieżynki"
© CNCS

Pokaz premierowy

Dla znakomitej większości eksponatów zgromadzonych na wystawie w Muzeum Kostiumu jest to prawdziwa premiera: nie były nigdy pokazywane szerokiej publiczności. Towarzyszą im makiety dekoracji, rysunki scenografów, bezcenne notatki, które ocalały przed sumiennym okiem teatralnych sprzątaczek. Dopełnieniem ekspozycji jest cykl filmów prezentowanych w audytorium muzeum.

Patrząc na ten wspaniały świat teatru, będący wytworem wyobraźni i niestrudzonej pracy rosyjskich scenografów nietrudno zrozumieć zachwyt francuskich artystów. Za „pierwszym ciosem” oper rosyjskich, nastąpi kolejny - rosyjskich Baletów. Do współpracowników Serge'a Diagilewa dołączą wkrótce Picasso, Matisse, Derain, Miró... Nie sposób przecenić wpływ Diagilewa na rozwój sztuki współczesnej, we wszystkich reprezentowanych przez nią domenach!

Kostium ze "Śnieżynki"
© CNCS

Wystawa „Opery rosyjskie w przededniu Baletów rosyjskich” (Opéras russes, à l'aube des Ballets Russes) w Muzeum Narodowym Kostiumu Scenicznego w Moulins, w Owerii prezentowana jest od 12 grudnia 2009 do 16 maja 2010 (codziennie 10-18, z wyj. 25 grudnia, 1 stycznia i 1 maja).

Centre National du Costume de Scène, Quartier Villars, Route de Montilly - 03000 Moulins (dept. Allier, region Owernia): http://www.cncs.fr/