Euranet na codzień

Rok 1968 na wschodzie i na zachodzie

Anna Rzeczycka

Tekst z 02/04/2008 Ostatnia aktualizacja 15/05/2008 11:34 TU

We Francji bardzo dużo wiele się mówi i pisze o roku 1968, ale głównie o tym, czym maj tego roku, zapoczątkowany przez rewoltę studentów w Paryżu, był dla Francuzów. Klub prasowy Grande Europe, skupiający dziennikarzy interesujących się problemami „nowej Europy”, czyli 8 krajów Europy środkowo-wschodniej włączonych do Unii w 2004 roku, postanowił, z inicjatywy dziennikarki lewicowego dziennika Libération Véronique Soulé, przypomnieć, że rok 68 miał także przełomowe znaczenie dla Czechosłowacji, której Praska Wiosna zmiażdżona została przez radzieckie czołgi i Polski, która w marcu zbuntowała się przeciwko władzy komunistycznej.

Przewodniczący klubu Grande Europe Jacques Rupnik, były doradca Vaclava Havla i pracownik naukowy francuskiego CERI w czasie debaty z udziałem Aleksandra Smolara, prezesa Fundacji Batorego i Jakuba Patocki, redaktora naczelnego czeskiego pisma Literalny Noviny, powiedział między innymi:

Jacques Rupnik: Po 68 roku w opracowaniach na temat tego roku na zachodzie istniała tendencja do łączenia obu wydarzeń: mówiło się wtedy o dwóch stolicach Paryżu i Pradze połączonych w klęsce, a przedtem połączonych w próbie wymyślenia innego socjalizmu i zakwestionowania europejskiego status quo, podobnych do siebie również w tym, co dotyczyło fenomenu pokoleniowego, tzn. że oba wydarzenia wzięły się z buntu młodzieży, a w szczególności studentów.

Podkreślając analogie, zapominano często o głębokich różnicach między majem 68 roku w Paryżu a praską wiosną, różnicach między tymi, którzy kwestionowali gospodarkę rynkową i społeczeństwo konsumpcyjne na zachodzie a tymi, którzy na wschodzie nie uważali pojęcia "społeczeństwo konsumpcyjne" za szczególnie pejoratywne po 20 latach stalinowskich niedostatków.

Podobnie pogarda francuskiego maja 68 roku dla burżuazyjnej  demokracji czy głoszone przezeń hasło "éléctions piège à cons"- "wybory pułapka dla głupców" były czymś zupełnie niezrozumiałym w krajach, które wychodziły z totalitaryzmu i które walczyły o odzyskanie podstawowych swobód demokratycznych. Istniało także głębokie nieporozumienie co do Europy, która widziana z zachodu, kojarzona była ze wspólnym rynkiem, albo umieszczana w kontekście kolonialnym. Przypomnę, że Francja zmagała się wtedy z konsekwencjami wojny w Algierii. W Pradze chodziło natomiast wprost przeciwnie - o nawiązanie do tożsamości europejskiej po 20 latach bloku sowieckiego. Różnice więc były bardzo głębokie.

Aleksander Smolar

Aleksander Smolar, zastanawiając się dlaczego tak chętnie powraca się dzisiaj w Polsce do wydarzeń sprzed 40 lat, mówił o istnieniu pewnej nostalgii za przeszłością, a także o pierwszej w Europie wschodniej próbie zastosowania nowego języka:

Aleksander Smolar: W 68 roku sformułowana została w sposób całkowicie spontaniczny i by tak powiedzieć "avant la lettre" ideologia opozycji lat 70-80. Po raz pierwszy użyto języka anty politycznego, języka który nie był językiem ani partii, ani kościoła. Nie było w tym języku aluzji do młodego Marksa, Gramsciego czy Róży Luksemburg, było natomiast sięgnięcie do elementarnych i uniwersalnych wartości, takich jak prawa człowieka i konstytucji, jako podstawowego dokumentu praworządnego państwa. Trochę przez przypadek język ten, który potem zrobił wielką karierę dzięki konferencji w Helsinkach, został wyeksperymentowany w 68 roku właśnie  w Polsce.

Było to oczywiście ogromnie oddalone od tego, co w tym czasie przeżywały kraje zachodu - Francja, Niemcy i Włochy. Dla Polski, gdzie marzec 68 roku był ruchem w dużej mierze antysowieckim i wolnościowym, język zachodu wydawał się językiem katów, czyli tych którzy rządzili  i niszczyli swobody demokratyczne.

Aleksander  Smolar uważa jednocześnie, że w powrocie dzisiejszej Polski do 68 roku kryje się pewna dwuznaczność: