Europa widziana z Paryża

Religie we Francji i w UE

 Sylwia Gibs

Tekst z  19/12/2009 Ostatnia aktualizacja 19/12/2009 15:27 TU

O buncie kobiet w Kościele katolickim, o miejscu muzułmanów w społeczeństwach europejskich i o współżyciu religii we Francji i w Europie.

Wiele się dziś mówi o kryzysie w łonie francuskiego Kościoła: spadek powołań kapłańskich, zobojętnienie wiernych. I księży, i praktykujących katolików jest coraz mniej. Zdawałoby się, że nastał czas emancypantek, że hierarchia Kościoła katolickiego zaakceptuje kobiety w roli celebrujących mszę, jeśli nie jeszcze kapłanów. Tak w każdym razie sądziły Anne Soupa i Christine Pedotti, absolwentki wydziału teologii, ale też matki dzieciom. Rzeczywistość przekreśliła ich oczekiwania. Rzeczywistość w postaci arcybiskupa Paryża, kardynała André Vingt-Trois. Opowiada Anne Soupa:

To było na początku listopada. Kardynał André Vingt-Trois, przewodniczący konferencji biskupów we Francji, powiedział, że najtrudniejszy jest problem kształcenia kobiet, bo nie chodzi o to, żeby nosiły spódnicę, ale o to, by miały coś w głowie. Postanowiłyśmy wtedy wnieść jak najszybciej skargę do sądu, zrozumiałyśmy, że nie da się niczego zmienić inaczej. I dobrze zrobiłyśmy:48 godzin później kardynał André Vingt-Trois zabrał powtórnie głos i powiedział, że żałuje wypowiedzianych słów-

Następca kardynała Jeana-Marie Lustigera kardynał André Vingt-Trois odwołał swoje nieostrożne słowa na antenie katolickiego radia RCF, ale już nie zdołał powstrzymać nawałnicy protestów. Obie kontestatorki, Anne Soupa i Christine Pedotti, założyły „Komitet Spódnicy”, rejestrując w annałach obelżywe słowa kardynała.

Nawet jeżeli było nas na początku tylko piętnaście, szybko znalazłyśmy osoby otwarte na tę kwestię. Przyłączyło się do nas wiele kobiet, które boleśnie dotknęła wypowiedź kardynała André Vingt-Trois. Przyłączyli się także mężczyźni, zakonnicy i zakonnice, diakoni, a nawet księża. Wtedy zrozumiałyśmy, że nasza akcja zatacza coraz szersze kręgi i że trzeba się zastanowić nad tym, co nas łączy i co wykracza poza problem kobiet.

Na razie „Komitet Spódnicy” stał się przede wszystkim wyrazicielem pragnień kobiet.

Jako katoliczka chciałabym, żeby ludzie, którzy mnie widzą zadali sobie pytanie, co jest fundamentem mojego życia, To mój zawód, ale także wiara. Jak mam wyrażać dzisiaj moją wiarę jako kobieta, kiedy ludzie zamykają przede mną drzwi kościoła, jak mam ją wyrażać jako osoba świecka, kiedy słyszę konkretnie takie oto słowa :pani nie będzie zabierała głosu podczas konferencji, jest pani nam potrzebna, żeby przygotować tabule na zakończenie zebrania parafii.. Wypraszam sobie takie uwagi. Chciałabym zabierać głos na tematy, które znam dzięki mojemu wykształceniu, a nie być tutaj tylko po to, żeby ustawiać krzesła i przyrządzać tabule.

Tak wyglądają problemy francuskich kobiet katoliczek. Nie jest ich tak wiele. We Francji od 51 do 65 procent ludności uważa się za katolików, a tylko 5 milionów za katolików praktykujących. Dla porównania 5 milionów mieszkańców Francji uważa się za muzułmanów, a 17 procent z nich za praktykujących 5 modlitw dziennie. Wyznawców judaizmu jest 600 tysięcy z czego 15 procent praktykujących.

Meczet w Paryżu
Fot. M. Brzeziński. RFI

Kobiety muzułmanki mają inne zgoła problemy niż katoliczki. Nie ubiegają się o czynną rolę we wspólnocie muzułmańskiej. Domagają się natomiast – mowa o części z nich – od członków swej wspólnoty, by uznała prawo kobiet do decydowania o sobie w kwestiach wyboru współmałżonka, zawodu, itd. Druga część muzułmanek domaga się uznania przez społeczeństwo francuskie prawa kobiet do przestrzegania zasad religii muzułmańskiej w sposób uważany za nazbyt ostentacyjny. Najnowszym problemem, rozważanym obecnie przez francuski Parlament, jest noszenie nikabu całkowitego, czyli zestawu chust muzułmańskich zasłaniających całą twarz i postać kobiety za wyjątkiem oczu. Kobiet noszących nikab całkowity jest we Francji około 2 tysięcy, jedna czwarta z nich nawróciła się na islam. Ustawa z 2004 roku zabrania noszenia nikabu, jak zresztą również i chust muzułmańskich w szkołach, szpitalach, administracji publicznej. Misja parlamentarna ma obecnie zadecydować, czy należy ustawowo zakazać noszenia nikabu całkowitego także i na ulicy.

Po lewej "niqab"; po prawej "burka"
Foto : AFP

Decyzja zostanie zapewne ogłoszona dopiero po wyborach regionalnych w 2010 roku. Rząd i deputowani zastanawiają się, czy należy wydać nową ustawę, czy raczej ograniczyć się do mniej wiążącej rezolucji parlamentarnej. W końcu nikab nie jest we Francji rozpowszechniony. Zdaniem socjologa Bernarda Godarda, doradcy biura kultów w ministerstwie spraw wewnętrznych, noszenie nikabu nie jest u francuskich muzułmanek wyrazem buntu, lecz potrzeby ucieczki od świata zewnętrznego i z wiekiem zanika. Komentator dziennika Le Figaro, Alain-Gérard Slama, kładzie z kolei nacisk na konieczność przestrzegania francuskiej ustawy o kontroli tożsamości, która wymaga odkrycia twarzy.

Współżycie religii

Problem współistnienia religii między sobą, problem współistnienia religii i życia świeckiego jest w Europie stale aktualny. Wyborcy szwajcarscy głosowali niedawno przeciwko budowie minaretów, a Europejski Trybunał Praw Człowieka domaga się od rządu włoskiego usunięcia krzyży ze szkół. Sprawa włoska jest tak kontrowersyjna, że Parlament Europejski, „po pełnej emocji debacie”, jak głosi komunikat serwisu prasowego, postanowił odroczyć głosowanie nad odnośną rezolucją.

Bazylika Saint-Remi
(Fot. Ot-Reims)

Na łamach dziennika Le Monde dyrektor Europejskiego Instytutu Nauk Religioznawczych, Jean-Paul Willaime, przypomina, że w 1981 roku kandydat na prezydenta Francji, François Mitterrand, dał się sfotografować na afiszu przedwyborczym przed romańskim kościołem. Afisz ten pokazywał, że socjalista sprzymierzony z komunistami jest w stanie reprezentować tradycyjną Francję włącznie z jej chrześcijańskim wymiarem. Dziś taki afisz byłby zapewne uważany za naruszenie zasady laicyzmu – czytamy na łamach Le Monde.

Autor artykułu przypomina, że pomimo spadku praktykowania religii pośród Europejczyków, Europa zachowała koloryt religijny chociażby w architekturze sakralnej. W Niemczech łatwo odróżnić landy katolickie od protestanckich. Francja jest Republiką programowo świecką, ale pozostała, chcąc nie chcąc, krajem kultury chrześcijańskiej. Jej kalendarz i terytorium, na którym wznoszą się niezliczone katedry i kościoły są głęboko naznaczone przez katolicyzm.

Świątynia protestancka Świętego Marcina
Denis Bretey-Ville de Montbéliard

Kiedy Angela Merkel zabiega o to, by minarety nie przerastały dzwonnic, oznacza to akceptację pluralizmu w architekturze religijnej, ale i jego ograniczenie.Tak samo katolicka Francja narzucała niegdyś ograniczenia geograficzne i architektoniczne świątyniom protestanckim. Umiejscowienie, architektura i rozmiary budynków sakralnych są symbolem stosunku sił między religiami. Dyrektor Europejskiego Instytutu Nauk Religioznawczych widzi teren porozumienia kultów w ich wzajemnym uznaniu i dialogu przy poszanowaniu świeckości życia publicznego i pamięci o tradycji religijnej krajów europejskich, która pozostała częścią ich kultury i tożsamości.

Warto posłuchać innego głosu w tej debacie. Fuad Alaoui jest wiceprzewodniczącym Związku Organizacji Islamskich we Francji. W artykule na łamach Le Monde nawiązuje do problemu tożsamości Europy, „jakoby zagrożonej”, jak pisze, przez obecność muzułmanów. Warto przypomnieć, że Unia Europejska liczy obecnie 20 milionów wyznawców islamu. W 2050 roku mieliby oni stanowić 20 procent jej mieszkańców, według przewidywań opublikowanych przez brytyjski The Telegraph on Sunday.

Przedstawiciel wspólnoty muzułmańskiej we Francji pisze o trwającej osiem wieków obecności muzułmanów na południu Europy, która w dużej mierze przyczyniła się do jej odrodzenia. Islam i Europa poślubiły się w Kordobie, Sewilli, Grenadzie. Nie należy tego okresu zapominać. Muzułmanie europejscy powinni być dumni z tożsamości, która wzbogaciła się o powszechne wartości ich religii. Europa potrzebuje ich, tak samo jak wszystkich swoich obywateli. Muzułmanie nie są już dzisiaj wyłącznie siłą roboczą, jak w latach 60. Są także obecni w dziedzinach artystycznych i kulturalnych i mogą wzbogacić historię Europy, tak jak to uczynili przed wiekami.

Paryska świątynia Islamu
Fot. M. Brzeziński. RFI

Artykuł Fuada Alaouiego jest skierowany zarówno do ogółu Europejczyków jak do członków wspólnoty muzułmańskiej. Autor wypowiada się przeciwko poczuciu podwójnej tożsamości, które uważa za „niebezpieczne” u młodych ludzi urodzonych w Europie. Jego zdaniem, możliwa jest jedna tożsamość, która nie wyrzeka się żadnego ze składników, należy je tylko przetopić w jedną całość. „Jesteśmy obywatelami Europy, nasz los jest z nią związany” – pisze wiceprzewodniczący Związku Organizacji Islamskich we Francji. – „Uznajemy podstawowe europejskie wartości: demokrację, prawa człowieka, wolność sumienia i religii; z naszej religii czerpiemy siłę uznania tych wartości”.

Nowe pokolenia powinny się czuć Europejczykami w sercu i umyśle, powinny umieć pogodzić godnie i bez frustracji islam i obywatelską przynależność do Europy, wyrzekając się obu pokus: rezygnacji z przynależności do wspólnoty muzułmańskiej i życia na marginesie europejskich społeczeństw.